Onderzoekers in het UMC Utrecht starten twee nieuwe onderzoeken naar de behandeling van kanker met beeldgestuurde therapie. In het ene onderzoek maken zij daarbij gebruik van MRI-geleide radiotherapie, in het andere van ultrageluid. De onderzoeken zijn mede mogelijk dankzij een subsidie van KWF Kankerbestrijding van in totaal bijna 1,5 miljoen euro.
Onderzoeker Lois Daamen van het UMC Utrecht bestudeert hoe MRI-geleide radiotherapie kan worden ingezet bij lokaal gevorderde alvleesklierkanker. En Roel Deckers (universitair hoofddocent beeldgestuurde moleculaire interventies) gebruikt ultrageluid om hoofd-halskanker te helpen bestrijden.
Alvleeskliertumor in beeld
Lois ontvangt van KWF een subsidie van bijna een miljoen euro. Zij maakt voor haar onderzoek gebruik van MRI-geleide radiotherapie. Deze beeldgestuurde, minder invasieve therapie kan onder andere worden gegeven met de MR-Linac. Dit apparaat is uitgevonden door UMC Utrecht en wordt sinds 2018 gebruikt in de dagelijkse ziekenhuispraktijk bij verschillende vormen van kanker, zoals niet-uitgezaaide prostaatkanker.
Met behulp van MRI-scans wordt het bestralingsgebied continu aangepast aan de ligging van de tumor. Hierdoor kunnen veel tumoren met hogere precisie worden bestraald, ook wanneer ze erg beweeglijk zijn. Door de hogere precisie wordt het omliggende, gezonde weefsel minder aangetast, waardoor het risico op complicaties van de behandeling afneemt. Ook kan veiliger een hogere dag- of totaaldosis worden gegeven. Resultaat: patiënten hoeven minder vaak naar het ziekenhuis en de slagingskans van de radiotherapie wordt vergroot. MRI-geleide radiotherapie is inmiddels wereldwijd omarmd en wordt nu ook gebruikt door andere centra, in zowel Nederland als het buitenland.
Operatie of chemotherapie
Alvleesklierkanker is een van de dodelijkste kankersoorten: slechts 4 procent van de patiënten is na 10 jaar nog in leven. Helaas wordt de ziekte vaak laat vastgesteld. Ten tijde van de diagnose heeft 40 procent van de patiënten al lokaal gevorderde alvleesklierkanker (LAPC: locally advanced pancreatic cancer). Dat betekent dat de tumor is doorgegroeid in de omringende bloedvaten. Bij LAPC wordt niet meer geopereerd maar krijgen mensen eerst chemotherapie. Daarmee wordt geprobeerd de tumor kleiner te maken om alsnog een operatie mogelijk te maken en/of uitzaaiingen tegen te gaan. Zo wordt de kans op overleven groter. Helaas blijven patiënten ook na die chemotherapie gemiddeld nog slechts 15 maanden in leven.
Toevoegen MRI-geleide therapie
Met traditionele bestralingstechnieken was alvleesklierkanker lastig te bestralen: de tumoren waren slecht zichtbaar en het weefsel in de bovenbuik is heel beweeglijk. MRI-geleide radiotherapie heeft daar gelukkig verandering in gebracht. Daarom gaat Lois nu voor het eerst onderzoeken hoe de overlevingskansen en de levenskwaliteit van LAPC-patiënten kunnen worden verbeterd door een behandeling met MRI-geleide radiotherapie toe te voegen aan chemotherapie.
Dat doet zij met de LAPSTAR-trial, die wordt uitgevoerd in samenwerking met een groep gespecialiseerde radiotherapeuten uit het UMC Utrecht (Martijn Intven), Amsterdam UMC (Anna Bruynzeel), Radboud UMC (Hanne Heerkens) en Catharina Ziekenhuis (Heike Peulen), de Dutch Pancreatic Cancer Group en het Centre for Human Drug Research.
LAPSTAR-trial
Door de hogere dosis bestraling in combinatie met chemotherapie wordt de groei van tumoren hopelijk geremd, waardoor de levenskwaliteit vooruitgaat of behouden blijft en de kans op langere overleving wordt vergroot. De resultaten van de LAPSTAR-trial kunnen grote impact hebben op de wereldwijde zorg voor LAPC-patiënten. En uiteraard ook op de behandeling van andere kankersoorten waarbij tumoren lokaal zijn doorgegroeid. Lois: “Met deze studie hopen we aan te kunnen tonen dat MRI-geleide bestraling een gunstig effect heeft op de overleving en levenskwaliteit van patiënten met lokaal gevorderde alvleesklierkanker, om zo de dagelijkse zorg van deze patiënten over de hele wereld te kunnen verbeteren.” vertelt Lois.
Lois Daamen en Roel Deckers
Ultrageluid tegen hoofdhalskanker
Net als Lois, richt ook Roel Deckers zich op een beeldgestuurde, dus minder invasieve, nieuwe behandeling. Hij wil ultrageluid inzetten om hoofd-halskanker te helpen bestrijden. Hij krijgt van KWF daarvoor een subsidie van bijna een half miljoen euro. Jaarlijks krijgen zo’n 3.000 mensen in Nederland hoofd-halskanker. Bij zo’n 60 procent van hen is de ziekte al lokaal doorgegroeid. Zij moeten een intensieve behandeling ondergaan die vaak uit meerdere onderdelen bestaat, zoals chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie.
Bloedtoevoer verbeteren
Ondanks deze intensieve behandeling is de prognose van deze patiëntengroep slecht: 15 tot 60 procent is na 5 jaar nog in leven, en er is een grote kans (tot 40%) dat de ziekte lokaal terugkeert. Chemotherapie en bestraling werken het best in goed doorbloede, zuurstofrijke tumoren. De medicatie bereikt de tumor dan beter, en zuurstof versterkt het effect van de straling. Helaas zijn tumorbloedvaten vaak fragiel en grillig. Dat belemmert de bloedtoevoer en vermindert het effect van de behandelingen. Roel gaat dit proberen op te lossen met behulp van ultrageluid.
Microbelletjes laten trillen
Ultrageluid kennen we onder meer van de echografie bij zwangere vrouwen. Daarbij worden afbeeldingen gemaakt van de ongeboren baby met behulp van hoogfrequente geluidsgolven, die mensen niet kunnen horen. Roel gaat ultrageluid op een heel andere, inventieve manier gebruiken. Hij injecteert gasgevulde microbelletjes in de bloedbaan, die hij laat trillen met ultrageluid in tumorbloedvaten. Zo hoopt hij de doorbloeding van de tumoren te verbeteren, en de chemotherapie en bestraling effectiever te laten werken.
Ook bij andere aandoeningen
Roels onderzoek richt zich nu specifiek op patiënten met hoofd-halskanker maar de resultaten van zijn onderzoek zullen in principe breder toepasbaar zijn, bij andere vormen van kanker en wellicht andere aandoeningen. “Medicijnen effectiever laten werken, dat is wat ik wil. Aan mij nu de taak om de komende jaren te laten zien dat ultrageluid hierbij een belangrijke rol kan spelen”, aldus Roel.
Benieuwd naar alle gehonoreerde projecten door KWF (Call 2023-1)? Kijk dan naar dit overzicht.
