De 1,5 meter afstand komt steeds meer in het gedrang. In de supermarkt, op straat, thuis en logischerwijs ook in ziekenhuizen. Logisch misschien, maar niet acceptabel. “Het is ons krachtigste middel in de strijd tegen Covid-19, we moeten van onszelf eisen dat we hier wel aan blijven voldoen.”

Dat zegt Reint Jan Renes, de gedragswetenschapper die bij de RIVM een unit heeft opgericht – samen met Marijn de Bruin en Mariken Leurs - om het gedrag met betrekking tot corona te onderzoeken en op basis daarvan te adviseren hoe het beter kan. Samen met zijn collega Colene Zomer geeft hij enkele tips hoe ziekenhuizen hiermee beter zouden kunnen omgaan.

Lastig

“De 1,5 meter is veruit de lastigste maatregel. Geen handen schudden en in je elleboog niezen zijn relatief gemakkelijk. Regelmatig je handen wassen is al een stuk lastiger. Maar de 1,5 meter afstand is nog complexer omdat daar altijd meerdere mensen bij zijn betrokken, dat kan je niet in je eentje. Bovendien moet je je er constant van bewust zijn. In maart/april was iedereen nog hoog gemotiveerd om zich eraan te houden. We waren bang dat het virus overal kon zijn en deden ons best de kans op besmetting zo klein mogelijk te houden. Toen was het vooral lastig in supermarkten en op het werk. In de thuissituatie was het goed te doen: je zag veel minder vrienden en organiseerde geen feestjes. Maar naarmate de dreiging afnam en de versoepeling toenam is het moeilijker en moeilijker om je eraan te houden. Nu zie je dan ook dat vooral de thuissituatie een probleem is, want we ontvangen weer vrienden en gaan weer naar feestjes. Omdat we onze vrienden en familie vertrouwen hebben we het onrealistische gevoel dat we veilig dicht bij hen kunnen komen.”

Communicatie

Het aantal besmettingen van de afgelopen weken maakt duidelijk, dat die 1,5 meter voorlopig nog heel hard nodig is. Over wat voor een organisatie als het UMC Utrecht nodig is, is Reint Jan duidelijk. “Dat zijn de drie C’s: communicatie, context en controle. “Op de eerste plaats moet er continu over worden gecommuniceerd. Mensen moeten er van doordrongen blijven dat het nodig is en waarom het nodig is. Die noodzaak voelen is blijkbaar zelfs in een ziekenhuis lastig. Iedereen zal vinden dat de kwetsbare patiënten beschermd moeten worden. Maar voldoende afstand van elkaar houden, hoort daar blijkbaar niet altijd automatisch bij. Het gaat niet alleen om voldoende afstand van patiënten, maar ook van elkaar. Ik ging laatst naar een terrasje, het tafeltje werd keurig schoongemaakt en de medewerkers hielden goed afstand van me. Daar kon ik veilig gaan zitten, dacht ik. Maar toen ik eenmaal zat, zag ik de medewerkers verderop dicht bij elkaar aan een tafeltje zitten. Direct voelde voor mij de wel genomen acties overbodig. Dat geldt waarschijnlijk ook voor een ziekenhuis; als patiënten zien dat medewerkers onderling onvoldoende afstand houden, voelen ze zich minder veilig.”

Context

De tweede c is van context. “Het moet medewerkers zo gemakkelijk mogelijk worden gemaakt aan de 1,5 meter te voldoen. Daar zijn alle stickers, pijlen en looprichtingen voor. Maar die hebben onvoldoende nut, als medewerkers daar zelf te weinig bij zijn betrokken. Want als die looprichting je te veel in je werk belemmert, zal je je er minder aan houden. Daarom is het belangrijk dat medewerkers zelf eigenaarschap voelen. Zij moeten de regie hebben op de optimale inrichting van hun werkplek. En als soms 1,5 meter niet lukt, maar 1 meter wel, is dat een goed compromis. Dat werkt beter dan 1,5 meter eisen, waar dat echt niet gaat.”

Controle

De derde c is van controle. “Dat is en blijft nodig. Want hoe goed het ook werkt, er zullen altijd een paar mensen zijn die zich er na verloop van tijd niet meer aan houden. En als dat wordt geaccepteerd, groeit die groep. Ook voorbeeldgedrag speelt hierbij een belangrijke rol. Als een leidinggevende of afdelingshoofd duidelijk laat zien hoe het moet, zullen anderen volgen. Het tegendeel is net zo waar, als een leidinggevende zich al niet aan de 1,5 meter afstand houdt, zullen ook de anderen afhaken. Controle kan je op verschillende manieren inrichten. De beste manier is dat zorgverleners elkaar er aan herinneren, continu het gesprek met elkaar aangaan.”

Goede voorbeelden

Colene is betrokken bij een project met de NZA om goede voorbeelden te signaleren en daar anderen mee te inspireren. “Wat interessant is, is dat veel ziekenhuizen enorm goed communiceren naar patiënten over de afstandsregels en hier ook mooie video’s voor maken, de ruimte goed inrichten, mooie brieven en infographics maken etc. Alle bovengenoemde C’s komen hier mooi in terug. Het is echter heel belangrijk dat wanneer een ziekenhuis deze boodschap uitdraagt, zij ook zelf het goede voorbeeld geven. Doordat we anderen het goede voorbeeld zien geven, willen we dit graag volgen, al helemaal als dit voorbeeld gegeven wordt door een groep waar we waardering voor hebben - zoals zorgverleners.”

Een voorbeeld buiten het NZA-project waar Colene heel enthousiast van werd, is van een gemeente om jongeren op een strandje die het niet zo nauw met de afstand namen, aan te spreken. “Deze gemeente had twee andere jongeren ingezet om met ze in gesprek te gaan. Ze vroegen hen waarom ze zich er niet aan hielden en wat ze nodig hadden om wel afstand te houden. Door als gelijken met hen in gesprek te gaan, hen een stem hierin te geven, voelden ze zich meer eigenaar van het probleem én van de oplossing en hielden zich er beter aan,”

Dagelijks rondje

Ook in een ziekenhuis zou dat prima kunnen werken, denkt Reint Jan. “Vraag enkele medewerkers om dagelijks een rondje door het ziekenhuis te lopen. Als zij met een open houding afstappen op situaties waar het niet goed gaat en vragen hoe dat komt en wat er nodig is om dat wel te doen, kan dat heel goed werken. Zo hou je die controle er toch in. Dit hoeft helemaal niet belerend of straffend, juist niet! Met een leuke reminder help je elkaar juist weer verder. Want bedenk, het is van de meeste mensen geen onwil, maar ze moeten er wel steeds aan herinnerd worden. Het kost nu eenmaal veel tijd voor we ons dat nieuwe gedrag echt eigen hebben gemaakt.”