Complicaties van rode bloedcelziekten

Vermoeidheid, bloedarmoede, pijn, ijzerstapeling en botontkalking zijn voorbeelden van klachten en/of ervaringen die in meer dan één ziektebeeld aan de rode bloedcel voorkomen. Zoals genoemd, is ijzerstapeling een voorbeeld. Om ijzerstapeling vast te stellen is het bepalen van alleen een ferritinegehalte niet voldoende. Alhoewel een verhoogd ferritine wijst op ijzerstapeling, is dit niet goed te vertalen naar de ernst van ijzerstapeling in organen. Als de diagnose ijzerstapeling gesteld is, wordt er veelal gestart met chelatietherapie (ontijzering). Zo zijn er tal van patiënten die Exjade® gebruiken, een ontijzeringsmedicijn, ook wel ijzerchelator genoemd. De bijsluiter geeft de instructie om Exjade® in te nemen op de nuchtere maag. Voor al die patiënten de tip om Exjade® bij de maaltijd in te nemen. Sterker nog, vet zorgt voor betere opname van Exjade®.

In het kader van ijzerstapeling is door de Van Creveldkliniek ook een studie gedaan naar het gebruik van maagzuurremmers tegen ijzerstapeling. Het medicijn esomeprazol zorgt voor minder maagzuurproductie en dit leidt tot minder ijzeropname in de darmen en minder ijzerstapeling.

Botontkalking

Een andere overeenkomst is het optreden van botontkalking. Het wordt gezien bij patiënten met thalassemie, pyruvaatkinasedeficiëntie (PKD), sikkelcelziekte, maar ook andere rode bloedcelziekten. Hoe zit dat? De oorzaak is overmatige bloedaanmaak in het beenmerg, of juist buiten het beenmerg (dit heet extramedullaire aanmaak). Overigens is daar niet alles mee gezegd: bij thalassemie is beschreven dat botontkalking mede te maken kan hebben met verlate seksuele rijpheid, hormonale stoornissen, ijzertoxiciteit voor specifieke botcellen etc. .

Welke highlights zijn er in het onderzoek rondom rode bloedcelziekten?

Er is uitgebreid gesproken over de TRACER studie. TRACER staat voor TReating hereditary Anemias through stem CEll Research. In deze studie worden met behulp van patiëntcellen, zogenaamde geinduceerde pluripotente stamcellen gemaak (iPSC). Deze cellen kunnen vervolgens gebruikt worden als ziektemodellen voor zeldzame rode bloedcelziekten, in deze studie met name sikkelcelziekte en Diamond-Blackfan Anemie. De doelen van deze studie zijn 1. Betere ziektemodellen maken om ziektemechanismen in het laboratorium beter te kunnen bestuderen, 2. In deze ziektemodellen nieuwe behandelingen testen, 3. De cellijnen gebruiken voor “gentherapie” te onderzoeken om daarmee gezonde bloedstamcellen te ontwikkelen of gezonde, patiënt-eigen bloedproducten (“transfusies”).

Dit grote onderzoeksproject wordt geleid vanuit verschillende centra uit Nederland (o.a. het UMC Utrecht, ErasmusMC en Sanquin) en duurt in totaal 6 jaar (gestart in 2022).

Nog wat ziekte-specifieke onderwerpen

Pyruvaatkinase Deficiëntie (PKD)

Wereldwijd zijn er zo’n 600 patiënten met PKD en er bestaan wel 350 mutaties bij PKD. Pyruvaatkinase is een enzym dat tekort is in patiënten met PKD. Door de PKD is er onvoldoende energie in de rode bloedcel, waardoor de rode bloedcel sneller wordt afgebroken. Eerder werd al informatie naar buiten gebracht over onderzoek naar het medicijn Mitapivat bij PKD. Het medicijn is inmiddels goedgekeurd in Amerika en naar alle waarschijnlijk zal het binnenkort ook in Europa goedgekeurd worden. Helaas werkt het medicijn niet bij alle patiënten: 40% van de patiënten met PKD heeft er baat bij. Het werkt namelijk niet of niet goed, als de patiënt helemaal geen pyruvaatkinase aanmaakt. Mitapivat moet juist aan pyruvaatkinase binden.

De komende maanden wordt de eerste klinische studie voor kinderen met PKD opgestart in de Van Creveldkliniek.

Mitavipat voor andere rode bloedcelziekten

Uit onderzoek blijkt dat niet alleen PKD-patiënten, maar ook patiënten met andere bloedziekten baat kunnen hebben bij gebruik van Mitapivat, zoals patiënten met sikkelcelziekte. Mitapivat is een pyruvaatkinase-activator. Dat betekent dat het pyruvaatkinase activeert. Dat levert de rode bloedcel meer energie op. Tevens zorgt activatie van pyruvaatkinase ervoor dat de rode bloedcel meer zuurstof kan opnemen. Uit onderzoek van de Van Creveldkliniek is gebleken dat dit bijvoorbeeld ook gunstig is voor patiënten met sikkelcelziekte waarbij het kan zorgen voor een hogere bloedwaarde minder sikkelcelvorming en minder crise.

Diamond-Blackfan Anemia Syndroom

DBA-experts hebben in een internationaal panel besloten om in de toekomst verder te gaan met de naam Diamond-Blackfan Anemia Syndrome (DBAS). Waarom? Niet alle patiënten met DBA hebben anemie en bijna alle patiënten hebben ook andere medische problemen (vandaar de toevoeging: “syndroom”). Hoe zit het ook alweer met de oorzaak van Diamond-Blackfan Anemia Syndrome (DBAS)? Wat zijn ribosomen, wat gaat er mis bij DBAS en wat zijn de gevolgen voor het lichaam? DBAS is een erfelijke bloedziekte die invloed uitoefent op productie van rode bloedcellen door het beenmerg. Er zijn genetische veranderingen op verschillende genen, waarvan sommige bekend en sommige nog steeds onbekend zijn. De verschillende genafwijkingen maken ook dat de gevolgen die de patiënt van de ziekte ondervindt, verschillen per patiënt. De genetische afwijkingen worden gevonden in ribosomale eiwitten. Ribosomale eiwitten zijn belangrijk voor de ontwikkeling en uitrijping van onder andere rode bloedcellen en ook veel andere celtypen in het lichaam. Dat levert in RBAS een breed complex aan medische problemen op.

Tenslotte…

Uiteraard zijn er op de Zeldzame Bloedziektendag ook nog een heleboel andere dingen besproken. In een volgende Prikpost zullen we daar meer aandacht aan besteden.

Wellicht levert de bovenvermelde informatie gespreksstof op met de eigen behandelaar die aan kan geven wat de ontwikkelingen voor uw specifieke situatie kunnen betekenen.

Voor dit stuk zijn de notulen geraadpleegd die Elmas Citak maakte naar aanleiding van de Zeldzame Bloedziektendag en kinderhematoloog Marije Bartels naar aanleiding van de middagsessie over de DBAS Cyberpoli. Meer informatie over de Zeldzame Bloedziektendag is te vinden op www.bloedziekten.nl.

Verwijzingen

Bartels, M., & Bierings, M. (2019). How I manage children with Diamond-Blackfan anaemia. British journal of haematology, 123-33.

Galanello, R., Piga, A., Cappellini, M., Forni, G., Zappu, A., Origa, R., e.a. (2013). Effect of Food, Type of Food, and Time of Food Intake on Deferasirox Bioavailability: Recommendations for an Optimal Deferasirox Administration Regimen. Clinical Pharmacology.

Glenthoj, A., Beers, E., Al-Samkari, H., Viprakasit, V., Kuo, K., Galactéros, F., Barcellini, W. (2022). Mitapivat in adult patients with pyruvate kinase deficiency receiving regular transfusions (ACTIVATE-T): a multicentre open-label, single-arm, phase 3 trial. Lancet Heamatology.

Sieff, C., Adam, M., Everman, D., Mirzaa, G., Pagon, R., Wallace, S., Amemiya, A. (2021, June 17). Diamond-Blackfan Anemia. Opgehaald van Pubmed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20301769/

SZB. (sd). Diamond-Blackfan Anemia. Opgehaald van Stichting Zeldzame Bloedziekten: https://bloedziekten.nl/dba/oorzaken/

Van Dooijeweert, B., Van Ommen, C., Smiers, F., Tamminga, R., Te Loo, M., Donker, A., & e.a. (2018). Pediatric Diamond-Blackfan anemia in the Netherlands: An overview of clinical characteristics and underlying molecular defects. European jounal of haematology, 163-70.

Van Vuren, A., & e.a. (2022).

Voskaridou, E., & Terpos, E. (2008, October). Pathogenesis and management of osteoporosis in thalassemia. Opgehaald van Pubmed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19337161/