Onderzoekers van het UMC Utrecht hebben in totaal 2,4 miljoen euro ontvangen van KWF en Health~Holland voor drie grote projecten. Dr. Niels Eijkelkamp, dr. ir. Casper Beijst en prof. dr. Madelon Maurice gaan samen met collega’s, bedrijven en Oncode Institute uniek onderzoek doen naar de behandeling van kanker. Hieronder lees je meer over de gefinancierde projecten.

^{Op de foto v.l.n.r. dr. Niels Eijkelkamp, dr. ir. Casper Beijst en prof. dr. Madelon Maurice.}

Dr. Niels Eijkelkamp en zijn collega’s ontvangen ruim 700.000 euro voor zijn onderzoek naar de behandeling van chronische zenuwpijn na chemotherapie. De onderzoeksgroep van dr. ir. Casper Beijst krijgt bijna 500.000 voor onderzoek naar precisiebestraling bij uitgezaaide kanker. Aan de groep van prof. dr. Madelon Maurice is 1,2 miljoen toegekend voor haar onderzoek naar de werking van een nieuwe technologie die zij hebben ontwikkeld voor het uitschakelen van kankereiwitten.

De drie projecten worden gefinancierd vanuit KWF, die publiek-private samenwerkingen stimuleert met overheidsgeld via de topsector Life Sciences & Health (onder de naam Health~Holland). KWF besteedt dat geld aan impactvolle publiek-private samenwerkingen binnen kankeronderzoek, waaronder drie projecten van het UMC Utrecht. Zo kunnen wetenschappers en het bedrijfsleven samen de ontdekking vertalen naar de praktijk, en de nieuwe bevindingen beschikbaar maken voor mensen met kanker.

Pijnklachten na chemotherapie

Chemotherapie kan pijnzenuwen beschadigen en leidt tot ernstige, langdurige pijnklachten. Door die klachten moet de chemotherapie vaak worden verminderd of gestopt, wat de overlevingskans van de patiënt kleiner maakt. Uit eerder onderzoek blijkt dat bepaalde cytokinen, stoffen die belangrijk zijn voor de immuunrespons, ook een rol spelen bij het beschermen van zenuwen en voorkomen van pijn. Niels Eijkelkamp en zijn collega’s doen daarom onderzoek naar de optimale combinatie van cytokinen, waarmee ze pijnzenuwen kunnen beschermen.

Niels en zijn collega’s hebben moleculen gemaakt waarin ze twee verschillende cytokinen kunnen koppelen. “Met die fusie-eiwitten kunnen we twee verschillende cytokinereceptoren activeren, maar ook samenbrengen”, zegt hij. “Dat geeft een veel sterkere reactie dan wanneer we de receptoren afzonderlijk van elkaar zouden activeren. Die reactie blijkt zenuwcellen te beschermen tegen de nadelige effecten van chemotherapie.”

“Met dit project willen we de meest optimale combinatie van cytokinen bepalen om pijnzenuwen te beschermen, zonder dat het de kankerbehandeling beïnvloedt”, zegt Niels. “Omdat het voor het ontwikkelen van deze moleculen belangrijk is om te weten hoe ze werken, willen we eerst bepalen wat de beste kandidaten zijn om vervolgens te begrijpen hoe ze werken. Dat doen we met behulp van gekweekte zenuwcellen en gekweekt tumorweefsel.” De meest actieve combinatie van cytokinen wordt daarna doorontwikkeld tot een volwaardig medicijn tegen pijnklachten bij chemotherapie. “Dat kan bijdragen aan een betere kwaliteit van leven voor patiënten en een succesvollere kankertherapie.”

Het project van Niels Eijkelkamp en collega’s heet 2STOPPAIN en is een samenwerking met Synerkine Pharma BV.

Precisiebestraling bij uitgezaaide kanker

In Nederland krijgen elk jaar 20.000 patiënten de diagnose uitgezaaide kanker. Eenmaal uitgezaaid is kanker lastig te behandelen. Deze patiënten zijn vooral afhankelijk van chemotherapie. Nauwkeurige bestraling op deze uitzaaiingen kan de de uitkomsten van deze patiënten sterk verbeteren. Met eerdere steun van KWF en Alpe d’HuZes ontwikkelden onderzoekers van het UMC Utrecht de MR-Linac: een bestralingsapparaat en MRI-scan ineen.

Hoewel behandelaars met de MR-Linac al heel precies kunnen bestralen, blijft het moeilijk om de vaak bewegende uitzaaiingen in beeld te brengen. Dit is wel mogelijk met PET, een techniek die kankercellen zichtbaar maakt met radioactieve stoffen. Casper Beijst en zijn collega’s werken daarom aan een combinatie van een MRI- en een PET-systeem.

Het onderzoek van Casper naar een MRI/PET-systeem maakt het mogelijk om bewegende uitzaaiingen te lokaliseren, en bovendien te bepalen hoe agressief ze zijn. “Ons doel met dit project is om de bewegingscompensatie voor de MRI/PET te ontwikkelen”, legt hij uit. “Onder andere met behulp van een kleine studie onder patiënten kunnen we uitzaaiingen beter in beeld brengen. Als we het doelgebied van de bestraling met de MRI/PET nauwkeurig in kaart kunnen brengen, kunnen we uitzaaiingen daarna beter behandelen. Daardoor leven patiënten langer en hebben ze minder last van bijwerkingen.”

Het project van Casper Beijst en collega’s heet TARGETER en is een samenwerking met de bedrijven Philips Medical Systems Nederland BV en Tesla Dynamic Coils.

Gericht kankereiwitten uitschakelen

Eiwitten zijn de bouwstenen van alle cellen in het lichaam. Ook kankercellen hebben eiwitten nodig om te overleven. Veel behandelingen voor kanker zijn daarom gebaseerd op het remmen van eiwitten die alleen in kankercellen voorkomen. Jammer genoeg hebben veel van die behandelingen nadelen, zoals ernstige bijwerkingen en een beperkte werkingsduur. Bovendien zijn niet alle kankereiwitten gevoelig voor deze aanpak.

Madelon Maurice en haar collega’s doen onderzoek naar een nieuwe aanpak, waarbij ze kankerveroorzakende eiwitten verwijderen van het oppervlak van kankercellen. Dat doen ze door deze eiwitten in contact te brengen met ‘afbraakeiwitten’ die zich in de cel bevinden. Door niet alleen de activiteit te remmen maar het hele eiwit weg te halen, zijn er mogelijk minder schadelijke bijwerkingen en een langer effect van de behandeling.

Het doel van het onderzoek van Madelon en haar collega’s is meer inzicht te krijgen in de werking van deze zogenaamde ‘eiwit-verwijderende moleculen’. “De eerste experimenten zijn veelbelovend”, aldus Madelon. “Maar voor een gerichte toepassing willen we weten hoe die oppervlakte-eiwitten precies worden afgebroken, en waarom sommige combinaties van kankerveroorzakende en afbraakeiwitten niet werken. Als we beter weten hoe we het samenbrengen van de twee soorten eiwitten kunnen optimaliseren, hebben we een startpunt voor toekomstige, vernieuwende kankertherapieën.”

Het project van Madelon Maurice en collega’s komt tot stand met Oncode Institute als partner en is een samenwerking met Laigo Bio BV.

Meer informatie

Bekijk ook alle toekenningen van deze PPS-subsidieronde op kwf.nl.