Hoe kunnen we antilichamen inzetten om bacteriën te bestrijden? Voor onderzoek daarnaar ontvangt Suzan Rooijakkers, hoogleraar microbiologie UMC Utrecht, een subsidie van twee miljoen euro van de European Research Council (ERC). Ze krijgt deze subsidie voor haar onderzoek naar antilichaamtherapieën die gebruikmaken van het eigen immuunsysteem om bacteriën te bestrijden. Zo hoopt ze op termijn een alternatief te vinden voor antibiotica.

Suzan Rooijakkers (afdeling Medische Microbiologie, UMC Utrecht) ontvangt deze ERC Consolidator Grant met een goede reden: omdat steeds meer gevaarlijke bacteriën resistent zijn voor antibiotica is er grote wetenschappelijke belangstelling voor de ontwikkeling van therapieën die het eigen immuunsysteem versterken. Veelbelovend is het potentieel van antilichamen, lichaamseigen eiwitten die het afweersysteem kunnen helpen bij het opruimen van bacteriën. Suzan doet hier al langer onderzoek naar, mede in samenwerking met partners van de Utrecht Molecular Immunology Hub. Deze nieuwe ERC-subsidie kan dit onderzoek nu een flinke boost geven.

Alternatief voor antibiotica

Suzan: “Met dit onderzoek wil ik de werking van antilichamen beter leren begrijpen. Het uiteindelijke doel: een alternatief bieden voor antibiotica.” Als je lichaam een infectie doormaakt, maakt het allerlei antilichamen aan. Sommige antilichamen kunnen de bacterie doden. Ze doen dit door het ‘complementsysteem’ te activeren; dit is een netwerk van eiwitten in ons bloed dat gaten (poriën) kan schieten in de celmembraan van bacteriën. Suzan: “We begrijpen nog niet waarom sommige antilichamen bacteriën goed kunnen doden en andere niet. Deze vraag wil ik oplossen.”

Antilichamen identificeren

Suzans eerste actie bestaat uit het samenstellen van haar onderzoeksteam, dat zal bestaan uit promovendi, postdocs en een analist. Ook gaat zij samenwerken met clinici van het UMC-Utrecht, en verschillende experts uit binnen- en buitenland. Daarna kunnen ze van start. “We richten het onderzoek op de E. coli bacterie, omdat deze voor veel resistente infecties zorgt,” vertelt Suzan. “Omdat urineweginfecties meestal door deze bacterie worden veroorzaakt, nemen we bloed af bij mensen met zo’n infectie. Hun bloed bevat veel antilichaam-producerende cellen tegen E. coli – precies de cellen die we nodig hebben voor ons onderzoek. Het team gaat nieuwe antistoffen tegen E. coli identificeren. Nadat de antilichamen zijn geïdentificeerd, kunnen we deze in het laboratorium bestuderen en ontwikkelen tot een therapie tegen infecties met deze bacterie. Dit zou een belangrijke stap zijn in de ontwikkeling van antistoftherapieën tegen de E. coli bacterie. We zouden deze bijvoorbeeld kunnen toepassen bij de behandeling van ziektes waar deze bacterie momenteel grote problemen veroorzaakt. Voorbeelden hiervan zijn gecompliceerde urineweginfecties, niertransplantaties en infecties bij patiënten met acute leukemie die chemotherapie ondergaan.”

Ook wil Suzan erachter komen hoe antilichamen nou eigenlijk het complementsysteem aanzetten en de bacterie uitschakelen. Suzan: “Als je dat proces begrijpt, kun je dat heel snel vertalen naar de ontwikkeling van antilichaamtherapieën (en wellicht vaccins) tegen andere bacteriële infecties en misschien ook tegen virussen.”

Soms juist contraproductief

Een laatste vraag die Suzan graag wil beantwoorden met dit onderzoek is hoe het komt dat een urineweginfectie bij sommige mensen veel erger verloopt dan bij anderen. “Er zijn aanwijzingen dat dit komt doordat deze patiënten slechte antistoffen aanmaken. Het lijkt erop dat zij antistoffen maken die het complementsysteem juist lijken te remmen, in plaats van activeren. Ik wil graag begrijpen hoe dit komt. En als dat inderdaad zo is én we begrijpen hoe dat werkt, dan kunnen we daar ook ingrijpen en het proces remmen.” Zo hopen Suzan en haar team andere manieren te vinden om infecties te bestrijden. Zodat infecties met bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica in de toekomst toch goed te behandelen zijn.

Op 9 december 2020 ontving Suzan Rooijakkers de European Research Council Consolidator Grant. Lees hier het ERC persbericht.

Meer weten over de Utrecht Molecular Immunology Hub? Bekijk dan het filmpje