Drie ERC Starting Grants voor het UMC Utrecht
Aniek werkt bij het Center for Molecular Medicine en onderzoekt hoe cellen zich beschermen tegen DNA-schade. DNA-schade kan ontstaan door biologische processen in ons lichaam, zoals de stofwisseling, en door invloeden van buitenaf, zoals UV-straling van de zon. In elke cel treden er dagelijks enkele duizenden tot wel een miljoen beschadigingen op, die kunnen zorgen voor DNA-schade. Daarom zijn er constant DNA-herstelmechanismen in werking om zoveel mogelijk schade te repareren. Als dit niet goed gebeurt, kan dit leiden tot veranderingen in het DNA die op den duur kunnen bijdragen aan het ontstaan van ziektes, zoals kanker.
Fruitvliegen met DNA-schade
Aniek: “Het DNA is verpakt in de celkern. Sommige stukken DNA zijn daar meer compact verpakt dan andere stukken DNA. Mijn onderzoek richt zich vooral op de vraag of de mate van ‘DNA-dichtheid’ een effect heeft op de reparatie van DNA-schade. Of er bijvoorbeeld andere processen nodig zijn om ‘compact DNA’ te repareren dan ‘open DNA’. Dit bestudeer ik met behulp van fruitvliegen. Ik heb fruitvliegen gemaakt waarbij ik in elke cel één breuk kan aanbrengen óf in compact DNA óf in open DNA. Zo kan ik in levend weefsel kijken hoe DNA wordt gerepareerd en of er verschillen zijn tussen verschillende stukken DNA.” Op de lange termijn zal haar onderzoek bijdragen aan een beter begrip hoe DNA-schade tot kanker kan leiden. Aniek: “En daarmee kunnen we in de toekomst mogelijk betere behandelingen tegen kanker ontwikkelen.”
Lichaamseigen RNA-koeriers
Pieter Vader werkt in het Laboratory of Clinical Chemistry and Haematology & Department of Experimental Cardiology aan wat hij “lichaamseigen RNA-koeriers” noemt. RNA is onderdeel van onze genetische code en kan als medicijn ingezet worden voor allerlei toepassingen en ziektebeelden. Zo kan RNA-medicatie cellen in ons lichaam activeren om beschadigd weefsel te herstellen. En datzelfde RNA kan ook ingezet worden om ons immuunsysteem te activeren om kankercellen in een tumor aan te vallen. De grote vraag is hoe je dit RNA veilig en doeltreffend op de juiste plek krijgt.
Pieter: “Het zijn grote fragiele moleculen, die risico lopen te worden afgebroken in ons lichaam en niet spontaan de zieke cel kunnen binnendringen. Ze moeten dus beschermd getransporteerd en afgeleverd worden. Synthetische nanodeeltjes lijken daarvoor een goede optie, maar die hebben als nadeel dat ze door het lichaam als vreemd worden gezien. Daarom kijken we nu ook of we natuurlijke membraanblaasjes kunnen gebruiken voor de afgifte van RNA-medicatie.” Daar gaat zíjn onderzoek over. Eerste toepassing: het hart. “Blaasjes van stamcellen hebben van zichzelf al eigenschappen die schade aan het hart repareren. Daar willen wij therapeutische RNA-moleculen aan toevoegen.”
Aneurysma opsporen
Neuroloog Ynte Ruigrok zoekt naar slimme manieren om risicofactoren te vinden voor een aneurysma in het hoofd. Drie procent van de bevolking heeft zo’n plaatselijke verwijding of uitstulping van een bloedvat. Als een aneurysma in een hersenbloedvat knapt, leidt dat tot een beroerte met ernstige gevolgen. Ongeveer een derde van de patiënten overlijdt en van de overlevers heeft een groot deel zo’n grote hersenbeschadiging dat ze niet meer de oude worden. “Daarom is het zo belangrijk om te voorkomen dat een aneurysma knapt”, vertelt Ynte.
Tot nu toe zijn de mogelijkheden om een aneurysma tijdig op te sporen beperkt en gebeurt dit alleen bij een kleine groep mensen waarbij het in de familie voorkomt. Ynte wil nu machine learning gaan inzetten om te kijken of de zogeheten cirkel van Willis aanwijzingen bevat. “De cirkel van Willis is de vaatkring van slagaders die de hersenen van bloed voorzien. Met machine learning ga ik onderzoeken of er op de MRI verschillen in de cirkel te zien zijn tussen mensen waarbij een aneurysma wel en niet is gevonden. De resultaten van dit onderzoek wil ik combineren met genetische gegevens en zo van iedereen een ‘genetische MRI-scan’ maken.” Uiteindelijk wil Ynte komen tot een voorspelmodel waarmee hoog-risicopatiënten tijdig herkend kunnen worden.
ERC Grants
ERC Grants worden toegekend voor een looptijd van maximaal vijf jaar. De ERC Starting Grant voor jonge, veelbelovende onderzoekers bedraagt € 1,5 miljoen euro, de ERC Consolidator Grant voor uitzonderlijke onderzoekers halverwege hun carrière 2 miljoen, en de ERC Advanced Grant voor richtingbepalende senior onderzoekers € 2,5 miljoen. De ERC (European Research Council) is de voornaamste financier van grensverleggend wetenschappelijk onderzoek in de Europese Unie. Het totale ERC-budget van 2014 tot 2020 is ruim € 13 miljard.