“De volgende stap”... De oratie van Jeanette Leusen
Op dinsdag 9 april 2024 hield Jeanette Leusen, hoogleraar Antistoftherapie bij de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht, haar inaugurale rede. Zij ging daarbij in op de ontdekking, ontwikkeling en klinische toepassing van antistoffen. Mede door het onderzoek van Jeanette en haar onderzoeksgroep blijken ook antistoffen gebaseerd op immunoglobuline A (IgA) veel potentieel te hebben als een next generation behandeloptie bij kanker, en wellicht ook bij infectieziekten. Een eerste kandidaat-geneesmiddel is inmiddels klaar voor de volgende stap: een ‘first-in-human’ studie, maar daar is wel meer investering voor nodig.
De ontwikkeling van antistoftherapie markeert een cruciaal traject in de hedendaagse biomedische wetenschap, en belichaamd een paradigmaverschuiving in de behandeling van kanker en infectieziekten. Jeanette Leusen benadrukte in haar lezing de evolutionaire ontwikkeling van antistoftherapie, van conceptuele fundamenten tot aan de nieuwste doorbraken in immunotherapie, met focus op de potentie van IgA antistoffen, en de implicaties daarvan voor klinische praktijk en patiëntenzorg.
De rol van antistoffen in het immuunsysteem
Antistoffen (ook immunoglobulinen genoemd) zijn cruciale eiwitten die worden geproduceerd door B-cellen, en die specifieke doelwitten (antigenen) kunnen herkennen en neutraliseren. Deze Y-vormige moleculen spelen een sleutelrol in de specifieke immuunrespons, door directe neutralisatie van pathogenen of door het faciliteren van hun opname en vernietiging door fagocyterende cellen. De diversiteit van antistoftypen (IgG, IgA, IgM, IgE en IgD) weerspiegelt de complexiteit en het aanpassingsvermogen van het immuunsysteem.
De Opkomst van IgA in Antistoftherapie
De onderzoeksinspanningen van Jeanette en haar groep hebben zich vooral gericht op IgA als een potentieel effectievere kankerbehandeling in vergelijking met de traditioneel gebruikte IgG antistoffen. IgA onderscheidt zich door zijn vermogen om sterker te binden aan Fc-receptoren op neutrofiele granulocyten, afweercellen die in grote aantallen aanwezig zijn en in grote hoeveelheden worden geproduceerd. Dit resulteert in een verhoogde activatie en aantrekking van neutrofielen, wat leidt tot een effectievere eliminatie van kankercellen. Bovendien toonde onderzoek aan dat IgA de onderdrukking van tumorgroei op lange termijn kan bevorderen en mogelijk andere componenten van het immuunsysteem kan activeren. Jeanette is daarnaast ook betrokken bij studies die de toepassing van IgA onderzoeken bij de bestrijding van virale en bacteriële infecties.
Spin-off
“Op basis van deze veelbelovende resultaten was het logisch om te denken dat we IgA moeten gaan geven bij kankerpatiënten in plaats van IgG”, aldus Jeanette Leusen. Het traject naar klinische toepassing omvatte ook de oprichting in 2018 van het spin-off bedrijf TigaTx voor de ontwikkeling van IgA-gebaseerde therapieën. Jeanette: “Het bleek geen sinecure om zelfs met investeerders aan boord de volgende stap even te nemen. Vele experimenten dienden herhaald te worden, aangezien de Academie nog altijd het stigma heeft bij de grote industrie dat resultaten niet zomaar reproduceerbaar zijn. Ons verhaal bleek gelukkig solide en bleef overeind staan. Ook wilden de investeerders nog meer aanwijzingen zien dat IgA echt zou gaan werken in de mens, zodoende meer preklinische experimenten, meer stabiliteit testen, meer sleutelen aan de levensduur van IgA.” Na een positieve toxiciteitstudie staat de eerste IgA antistof klaar voor de volgende stap: een ‘first-in-human’ studie, maar daar is wel meer investering voor nodig.
Valorisatie
Ondanks de veelbelovende vooruitgang, blijft de weg van laboratoriumonderzoek naar klinische toepassing bezaaid met wetenschappelijke, financiële, en regulatoire uitdagingen. De hoge kosten van klinische ontwikkeling en de noodzaak voor geavanceerde productiefaciliteiten onderstrepen de complexiteit van het vertalen van wetenschappelijke ontdekkingen naar effectieve behandelingen. Desalniettemin, de vooruitgang in de ontwikkeling van IgA-gebaseerde therapieën illustreert de potentie van antistoffen. Als eerste Utrechtse hoogleraar met een valorisatieprofiel benadrukt Jeanette Leusen aan het einde van haar rede het belang van kenniscreatie voor maatschappelijk nut, gericht op patiëntwelzijn. Dit omvat samenwerken met biotechbedrijven, de bescherming van intellectueel eigendom, startups initiëren, en deelname aan groeifondsen zoals Oncode Accelerator, om academisch onderzoek te vertalen naar praktische toepassingen die een breed maatschappelijk belang dienen.
Korte biografie
Jeanette Leusen (1966) behaalde haar master Medische Biologie aan de Universiteit van Leiden en promoveerde in 1995 aan de Universiteit van Amsterdam (Titel proefschrift: “Interactions between the components of the human NADPH oxidase: a novel about the intrigues in the phox family”). Ze begon haar carrière als wetenschapper in het UMC Utrecht in 1995 en werd universitair hoofddocent en hoofd van de immunotherapiegroep in het UMC Utrecht in 2006, en vervolgens hoofd van de Utrechtse Monoklonale Antilichaamfaciliteit (UMAB) in 2012. In 2018 richtte ze TigaTx op, een Amerikaans bedrijf dat zich richt op de ontwikkeling van op immunoglobuline-gebaseerde geneesmiddelen voor behandeling van kanker. Momenteel is ze senior-adviseur van de strategische adviesraad van TigaTx. Jeanette is medeauteur van meer dan 140 publicaties in wetenschappelijke tijdschriften en is uitvinder op dertien patentaanvragen. Haar groep van 24 FTE (inclusief zes promovendi) werkt aan het werkingsmechanisme van therapeutische antilichamen, met speciale interesse in IgA als een nieuwe klasse antilichamen voor de behandeling van zowel kanker als infectieziekten.