Leukaferese

Bloedvorming

Bloed wordt gevormd in het beenmerg. In het beenmerg bevinden zich stamcellen of voorlopercellen. Door deling en rijping ontstaan uit deze stamcellen de rode en witte bloedcellen en de bloedplaatjes. Per dag worden vele miljoenen cellen aangemaakt om het aantal bloedcellen op peil te houden. Rijpe bloedcellen verlaten het beenmerg en komen in de bloedbaan terecht.

Een volwassene heeft ongeveer 5 liter bloed in het lichaam circuleren, hierin worden 3 groepen cellen onderscheiden:

• Rode bloedcellen (erytrocyten) spelen een rol bij het zuurstoftransport naar de verschillende organen.
• Bloedplaatjes (trombocyten) zijn nodig voor de bloedstolling.
• Witte bloedcellen (leukocyten) helpen bij de afweer tegen infecties. Leukocyten zijn onder te verdelen in granulocyten die zorgen voor de afweer tegen bacteriën en lymfocyten die zorgen voor de afweer tegen virussen.
• Naast de cellen bestaat bloed uit plasma. Plasma is voornamelijk samengesteld uit water, eiwitten, voedingsstoffen, vitaminen, hormonen en zouten.

Hieronder ziet u een schema van de bloedvorming: van stamcel tot volwassen cel.

De leukaferese

Hoe werkt een leukaferese?

De witte bloedcellen kunnen uit het bloed worden ‘geïsoleerd’ met behulp van de aferesemachine. Door middel van een centrifuge (centrifugaal kracht) wordt het bloed gescheiden in verschillende cellagen. De cellaag waarin de witte bloedcellen zich bevinden, wordt door de aferesemachine uit het bloed gehaald en opgevangen in een zak. Hiervoor is een continue stroom bloed van en naar de aferesemachine nodig.

De aferesemachine wordt opgebouwd door een medewerker van de bloedbank met behulp van een steriele slangenset die eenmalig wordt gebruikt. Deze slangenset is een gesloten systeem. Alleen uw bloed stroomt hier doorheen. U kunt dus niet besmet raken. Voor de start van de procedure wordt de slangenset met zout water en antistollingsmiddel (citraat) gevuld en van lucht ontdaan.

In de aferesemachine is gedurende de hele procedure continu ongeveer 250 ml bloed aanwezig. Gedurende een leukaferese stroomt er 15 liter bloed door de machine. Een volwassen persoon heeft ongeveer 5 liter bloedvolume. Met een leukaferese gaat het bloed dus ongeveer 3 maal door de machine. Afhankelijk van de snelheid duurt een procedure ongeveer 4 tot 6 uur.

Op bijgaande foto ziet u de aferesemachine die in het UMC Utrecht wordt gebruikt.

Wat gebeurt er precies?

Voor de leukaferese wordt in beide armen een naald in een bloedvat ingebracht. Uit de ene arm wordt bloed afgevoerd naar de machine, die de witte bloedcellen eruit verzamelt. Via de andere arm krijgt u de rest van het bloed weer terug. Gezien de hoge snelheid waarmee het bloed door de aferesemachine moet stromen, is er een vrij dikke naald nodig die meestal in een ader in de elleboogplooi wordt ingebracht. Het inbrengen van deze naalden is kortdurend pijnlijk. U kunt uw armen tijdens de leukaferese niet bewegen vanwege deze naalden. Soms kan er in één arm een ader aangeprikt worden die niet in de elleboogplooi ligt. U heeft dan meer bewegingsvrijheid.

Tijdens de hele procedure is er een medewerker van de bloedbank bij u. Deze medewerker bedient ook de aferesemachine. Bij 80 tot 85% van de patiënten zijn er na één procedure van 4 tot 6 uur voldoende witte bloedcellen verzameld. Zeer zelden is het nodig om de procedure de volgende dag te herhalen om voldoende witte bloedcellen te verzamelen.

Lieskatheter

Soms zijn de bloedvaten in de armen niet geschikt voor het aansluiten op de aferesemachine. De physician assistant (P.A.) of een medewerker van de anesthesieafdeling brengt dan een slangetje (katheter) in een bloedvat in de lies. Dit gebeurt onder plaatselijke verdoving en duurt ongeveer twintig minuten. Omdat de lieskatheter in een groot bloedvat wordt geplaatst, is het nodig om steriel te werken. De arts heeft daarbij een mondmasker voor, een steriele jas en handschoenen aan. Op de plaats waar de lieskatheter wordt ingebracht, wordt de huid met jodium schoongemaakt.

De lieskatheter heeft 2 openingen, één voor de uitstroom van het bloed en één voor de teruggave van het bloed. Eén katheter is daarom voldoende. Het voordeel van een lieskatheter is dat u beide armen kunt bewegen. Als u een lieskatheter krijgt, wordt die pas op de dag na het verzamelen van de witte bloedcellen weer verwijderd, in verband met een verhoogde kans op nabloeden op de dag van de leukaferese. De lies wordt goed verbonden.

U mag niet autorijden maar u kunt wel naar huis, met een eigen chauffeur of taxi. De volgende ochtend komt u terug, met eigen chauffeur of taxi, om de lieskatheter te laten verwijderen.

Bijwerkingen

Bijwerkingen die kunnen optreden tijdens het verzamelen van witte bloedcellen zijn de volgende:

Tintelingen

Om te voorkomen dat het bloed stolt in de aferesemachine wordt een bloedverdunnend middel (citraat) toegevoegd. Dit middel kan kalk binden en daardoor de kalkconcentratie in het bloed verlagen. Dit kan tintelingen in de handen, voeten en rond de mond en soms kramp in de armen of benen veroorzaken. Om deze klachten te voorkomen krijgt u extra calcium toegediend via het infuus. Mochten er toch klachten ontstaan dan is het belangrijk dat u deze klachten goed aangeeft aan de medewerker van de bloedbank. U krijgt dan meer kalk toegediend via het infuus. U kunt de dag vóór het verzamelen van de witte bloedcellen ook extra melk of melkproducten gebruiken.

Bloedingsneiging

Doordat in de aferesemachine de bloedplaatjes stuk kunnen gaan, kunt u nadien tijdelijk meer last hebben van blauwe plekken of bloedinkjes. Uw bloedwaarden worden altijd gecontroleerd direct na afloop van de procedure. Wanneer de waarde van de bloedplaatjes echt te laag is, krijgt u een transfusie met bloedplaatjes. Dit komt niet vaak voor.

Verkleuring van de urine

De urine kan in zeldzame gevallen wat rood verkleuren door rode bloedcellen die kapot zijn gegaan in de aferesemachine. U hoeft zich hierover niet ongerust te maken. Dit zal binnen ongeveer een dag over zijn.

Vermoeidheid

Nadat voldoende witte bloedcellen zijn verzameld kunt u gewoon naar huis. De soms lange reis, de spanning voor het onbekende, het lawaai van de centrifuge en de veranderingen in bloedvolume tijdens de leukaferese maken dat de meeste mensen toch wel enige vermoeidheid ervaren. U wordt daarom geadviseerd na afloop niet zelf auto te rijden.

Wat gebeurt er met het afgenomen materiaal?

In het stamcellaboratorium wordt bepaald hoeveel witte bloedcellen er afgenomen zijn. Tevens wordt de steriliteit gecontroleerd van de afgenomen bloedcellen. Tijdens de leukafereseprocedure zal ook 100 tot 200 ml plasma worden verzameld. Het stamcellaboratorium heeft dit plasma nodig bij de verwerking van de witte bloedcellen. Vervolgens worden de witte bloedcellen in één of meerdere zakjes ingevroren met behulp van een invriesmiddel. Dit invriesmiddel heet Dimethylsulfide (DMSO).

Praktische informatie

U wordt verzocht op de dag van de leukaferese om 8.15 uur aanwezig te zijn op de afdeling Hematologie, locatie B2 oost. Indien u dit wenst, kunt u iemand meenemen die u gezelschap houdt. U meldt zich aan bij de secretaresses van de kliniek Hematologie (B02.221). Eerst zal er dan een bloedafname plaatsvinden, daarna wordt er gestart met de leukaferese. Gedurende de leukaferese ligt u op bed. Omdat u bent aangesloten op de aferesemachine, kunt u tussendoor niet van het bed opstaan.

Ook toiletbezoek is niet mogelijk tijdens de afnameprocedure. Uiteraard kunt u wel gebruik maken van po of urinaal. Als u bloedverdunnende medicijnen gebruikt , mag u dit melden aan de arts of verpleegkundige.

Belangrijke adressen en telefoonnummers

UMC Utrecht,
Heidelberglaan 100
Postbus 85500
3508 GA Utrecht
088 75 555 55
Afdeling hematologie,
Locatie B2 oost
088 75 576 55 Polikliniek (tijdens kantooruren)
088 75 558 78 Studieteam
088 75 562 43/41 Verpleegafdeling (buiten kantooruren)

Hebt u nog vragen?

Indien deze vragen gaan over de leukaferese procedure: Neemt u dan contact op met de stamceltransplantatieverpleegkundigen:

Op werkdagen bereikbaar van 9.00 – 16.00 uur
Telefoon: 088 75 736 27
Email: sctverpleegkundige@umcutrecht.nl

De afdeling is bereikbaar van 08.00 tot 17.00 uur.