Operaties voor endeldarmkanker

De chirurg heeft met u besproken dat u endeldarmkanker (rectumcarcinoom) heeft. De behandeling bestaat uit een operatie. Eventueel kan hier een behandeling met radiotherapie, soms in combinatie met chemotherapie, aan vooraf gaan. Tevens heeft de chirurg met u besproken, of er een (tijdelijk) stoma aangelegd moet worden. Om uw ziekte te begrijpen en ermee leren om te gaan, is goede informatie belangrijk. De chirurg en de verpleegkundige bespreken de ziekte en behandelmogelijkheden met u. Deze folder is bedoeld als ondersteuning hierbij.

Het is goed om u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan zijn dan beschreven. De ervaring leert dat veel mensen het prettig vinden om mee te denken over de behandeling van hun ziekte. Wanneer u twijfelt of bepaalde informatie op u van toepassing is, kunt u dit altijd aan de chirurg of verpleegkundige vragen.

De endeldarm uitklapper, klik om te openen

De endeldarm is het laatste deel van de dikke darm. Dit darmdeel heeft een reservoirfunctie voor de darminhoud, die als ontlasting het lichaam via de anus verlaat. De endeldarm geeft signalen af aan de hersenen als de darm vol is waarna er een aandrang gevoel volgt. Het gebied waar de endeldarm ligt, wordt het 'kleine bekken' genoemd. Aan de voorkant ligt achter het schaambeen de urineblaas en de plasbuis. Bij de man bevindt zich daar ook de prostaat. Bij de vrouw ligt de schede (vagina) met daarboven de baarmoeder (uterus) achter de urineblaas. Aan beide kanten van de baarmoeder bevinden zich de eierstokken. Hierachter ligt dan de endeldarm. Aan de achterkant van het kleine bekken ligt het heiligbeen (os sacrum). Vlak daarbij liggen bloedvaten en zenuwen.

De zenuwen zorgen voor een goede functie van de urineblaas en voor het dichtknijpen van de sluitspier van de anus. Daarnaast spelen ze een grote rol bij de seksuele functies. Bij de vrouw zorgen ze voor de bevochtiging van de schede, en bij de man voor de erectie en zaadlozing.

Endeldarmkanker uitklapper, klik om te openen

Kanker van de dikke darm ontstaat bijna altijd uit een poliep (een goedaardige tumor) in de darmwand. Poliepen kunnen zich kwaadaardig ontwikkelen en een kankergezwel worden. Ongeveer 1/3 van alle tumoren in de dikke darm ontstaan in het allerlaatste deel van de dikke darm: de endeldarm.

Voorbehandeling uitklapper, klik om te openen

Bij endeldarmkanker is een operatie de meest toegepaste behandeling. Al dan niet met een voorbehandeling met radiotherapie, of met een combinatie van radiotherapie en chemotherapie. Chemotherapie en radiotherapie versterken elkaar in hun werking. De chirurg bespreekt met u of en voor welke voorbehandeling u in aanmerking komt. De korte voorbehandeling bestaat uit radiotherapie. U komt 5 opeenvolgende dagen naar het ziekenhuis om een aantal minuten bestraald te worden. Binnen 2 weken na de radiotherapie wordt u geopereerd. De lange voorbehandeling bestaat uit radiotherapie en chemotherapie, ook wel chemoradiatie genoemd. U komt dan 30 werkdagen naar het ziekenhuis om een aantal minuten bestraald te worden. U krijgt op de dagen van de radiotherapie ook chemotherapie. Dit zijn tabletten die u thuis kunt innemen.

De operatie zal 8 tot 12 weken na het stoppen van de voorbehandeling plaats vinden. Indien een voorbehandeling bij u van toepassing is, zal de chirurg u doorverwijzen naar de radiotherapeut en/of oncoloog. Deze artsen informeren u uitgebreid over de voorbehandeling en eventuele bijwerkingen hiervan.

Operatie uitklapper, klik om te openen

Over het algemeen wordt u op de dag van de operatie ‘s ochtends opgenomen. In de brief die u thuis ontvangt, staat hoe laat u zich moet melden en waar. Van de anesthesist hoort u in het pre-operatieve gesprek, wat poliklinisch plaatsvindt, of u uw eventuele medicatie door moet gebruiken of moet stoppen. Tevens bespreekt u met hem vanaf welke tijd u niet meer mag eten, drinken en roken. De screeningsverpleegkundige bespreekt met u dat u volgens het ERAS programma (beter en sneller herstel na een darmoperatie) behandeld wordt. Alle maatregelen in dit programma zijn erop gericht u na de operatie beter en sneller te laten herstellen. U krijgt de brochure met uitgebreide informatie over het ERAS programma van de screeningsverpleegkundige.

Ook krijgt u poliklinisch een informatief gesprek met de stomaverpleegkundige als er sprake is van het plaatsen van een (tijdelijk) stoma. Indien bij u een (tijdelijk) stoma moet worden aangelegd, komt de stomaverpleegkundige voor de operatie op de verpleegafdelling bij u langs om samen met u de voorkeursplaats van de stoma te bepalen. De (kijk)operatie wordt verricht onder algehele anesthesie (narcose), in combinatie met een ruggenprik (epiduraal anesthesie) en duurt ongeveer 3 uur. In het pre-operatieve gesprek heeft de anesthesist u uitleg gegeven over de narcose. 

Tijdens de operatie ligt u op uw rug. Er worden drie kleine snedes in uw buik gemaakt om de instrumenten in te brengen waarmee de chirurg opereert. Een vierde wat grotere snede wordt gemaakt om de darm met de tumor uit uw buik te verwijderen. Afhankelijk van de mogelijkheden probeert de chirurg om de uiteinden van de darm weer met elkaar te verbinden. Deze verbinding wordt ook wel anastomose genoemd. Het is alleen mogelijk om een anastomose te maken als de tumor niet te dicht bij de anus is gelegen. Met andere woorden: als er genoeg gezonde endeldarm onder het niveau van de tumor kan worden gespaard.

Er zijn twee soorten operaties voor de behandeling van endeldarmkanker, de APR en de LAR.

APR, Abdomino Perineale Resectie uitklapper, klik om te openen

Voor deze operatie wordt gekozen als de tumor te dicht bij de kringspier ligt om nog een goede aansluiting te kunnen maken. De endeldarm en de anus worden verwijderd. Ook het vetweefsel wat om de endeldarm zit moet verwijderd worden, met daarin de lymfklieren. Daarna legt de chirurg een blijvend stoma aan. Dit is een kunstmatige uitgang voor de ontlasting in de buikwand.

Om u goed te kunnen voorbereiden op het leven met een stoma, krijgt u nog een informatief gesprek met de stomaverpleegkundige. Onderwerpen die besproken worden zijn onder andere uitleg over omgaan met een stoma, de verzorging, materiaalkeuze, vergoedingen van de zorgverzekeraar, leefadviezen, acceptatie proces en emoties. En uw vragen worden beantwoord .

LAR, Low Anterior Resectie uitklapper, klik om te openen

Voor deze operatie wordt gekozen als de tumor niet te dicht bij de kringspier ligt. Zodat er nog een goede aansluiting gemaakt kan worden van de twee darmdelen. Onder het niveau van de tumor moet nog voldoende gezond endeldarmweefsel zijn om veilig een verbinding te kunnen maken. Bij de operatie wordt ook het vetweefsel rond de endeldarm verwijderd met daarin de lymfklieren.

Om de nieuwe verbinding te beschermen zodat deze kan genezen, wordt soms een tijdelijk stoma aangelegd op de dunne darm. Nadat de genezen verbinding is gecontroleerd met een röntgenfoto waarbij via de anus contrastmiddel ingespoten wordt ( X inloop foto), kan de stoma weer opgeheven worden.

Mogelijke complicaties uitklapper, klik om te openen

Geen enkele operatie is zonder risico’s. De kans op complicaties hangt samen met het verloop van de operatie. Hoe ingewikkelder de operatie des te meer kans op het beschadigen van de structuren die vlakbij de endeldarm liggen.

De volgende complicaties kunnen optreden:

• Bloeding
• Longontsteking
• Urineweginfectie
• Wondinfectie
• Trombose
• Naadlekkage: indien de aangelegde darmnaad niet goed geneest kan er lekkage optreden van darminhoud naar de buikholte. Dit is een ernstige complicatie waardoor een tweede operatie noodzakelijk wordt. Hierbij zal dan alsnog een (tijdelijk) stoma aangelegd moeten worden zodat de darmnaad in tweede instantie kan genezen.
• Wondgenezingsstoornis: een voorbehandeling met radio- en/of chemotherapie kan voor een langzamere wondgenezing zorgen.
• Blaasontledigingsstoornissen en urine-incontinentie kunnen ontstaan als de zenuwen die hier voor zorg dragen tijdens de operatie worden geïrriteerd of beschadigd. Hierdoor kan het nodig zijn dat u tijdelijk een blaaskatheter krijgt. In een enkel geval is het noodzakelijk deze ook te gebruiken in de thuissituatie.
• Stoornis in de seksuele functies: bij mannen die een uitgebreide operatie hebben ondergaan, treedt soms impotentie op. Dit kan van tijdelijke aard zijn. Indien de klachten na een aantal maanden niet verbeteren, is een verwijzing naar de uroloog mogelijk. Ook bij vrouwen kan een stoornis optreden in de seksuele functies.
• Stomacomplicaties of verzorgingsproblemen
• Gedurende de voorbehandeling met radiotherapie maar ook na de operatie kan het zitten pijnlijk zijn. Naast goede pijnstilling en zitadviezen is het mogelijk om een speciaal zitkussen te lenen wat enige comfort kan bieden. Via de stomaverpleegkundige of uw contactpersoon van polikliniek heelkunde kunt u een zitkussen lenen zo lang u dat nodig heeft.

LAR syndroom uitklapper, klik om te openen

Het LAR syndroom staat voor klachten die ontstaan na een operatie aan de endeldarm. Waarbij soms ook bestraling en/of chemotherapie aan vooraf is gegaan, en een verbinding is gemaakt tussen de twee darmdelen. De endeldarm functioneert als een reservoir en geeft signalen af als de darm vol is. Wanneer de endeldarm ontbreekt is ook de signaalfunctie weg die het gevoel van aandrang aangeeft. Daarnaast kan de functie van de kringspier verminderd zijn door de operatie, bestraling en/of chemotherapie. 

Dit leidt tot een drieledig probleem: er is geen/minder signaalfunctie, geen/minder reservoirfunctie en verminderde continentie. Dit kan leiden tot problemen op het gebied van aandrang, incontinentie van ontlasting, pijnklachten, een hoge toiletfrequentie en lokale schade aan de huid door verlies van ontlasting. Deze stoornis is meer uitgesproken al naargelang de naad lager (dichter bij de kringspier) is aangelegd.

Welke klachten kunt u bij het LAR syndroom verwachten?

• Verhoogde frequentie van toiletgang, tot wel 10-15 keer per dag en soms ook ‘s nachts
• Meerdere keren achter elkaar naar het toilet moeten, dit kan in totaal wel een periode van anderhalf tot twee uur beslaan
• Verhoogde aandrang, waarbij men gebonden is aan een toilet of snel over een toilet moet kunnen beschikken, omdat het ontlasten moeilijk uit te stellen is
• Dunnere ontlasting dan voor de operatie
• Ongewenst verlies van ontlasting
• Ongewild verlies van windjes

Hoe lang houden deze klachten aan?

Deze klachten verbeteren sterk ongeveer 3 tot 6 maanden na de ingreep. Herstel van het LAR syndroom duurt ongeveer 3 tot 24 maanden en soms herstelt het nooit. Het ontlastingspatroon wordt meestal nooit meer helemaal zoals het voor de operatie was. Na een endeldarmoperatie is het normaal dat u 3 tot 7 keer per dag ontlasting heeft.

Suggesties/adviezen

De volgende suggesties of adviezen kunnen gebruikt worden bij het LAR syndroom.

• Vochtbeperking van 1 ½ liter, waarvan ½ liter water-gerelateerd (koffie, thee, bouillon etc), ½ liter verzuurde melkproducten en ½ liter overige dranken. Als de klachten ernstig zijn kunt u de laatste halve liter ook vervangen door isotone dranken zoals sportdrankjes, ORS en kokoswater.
  
  (Uit onderzoek is gebleken dat de uitwisseling van vocht in de darmen het meest optimaal verloopt als de concentratie van deeltjes in een drank gelijk is aan de concentratie van deeltjes in het bloed. Dit wordt een isotone drank genoemd. Met andere woorden een isotone drank wordt eerder in het bloed opgenomen dan water.)
• Vermijd veel cafeïne, dit versterkt het samentrekken van de darm.
• Vermijd veel koolzuurhoudende dranken, die verhogen de winderigheid en een opgeblazen gevoel.
• Vermijd lightproducten. De suikervervangende zoetstoffen maken de ontlasting dunner.
• Kleine, frequente maaltijden gebruiken (5 tot 6 keer per dag).
• Geen maaltijden overslaan, dit verergert de waterige ontlasting en de winderigheid.
• Voedsel goed kauwen en eet rustig. Veel praten en snel eten verhogen de winderigheid en het opgeblazen gevoel.
• Eet voedsel dat rijk is aan vezels, of voeg vezelsupplementen toe. Dit dikt de ontlasting in en vertraagt de passage.
• Neem maximaal 3 stuks fruit per dag, te veel fruit versnelt de darmpassage.
• Stop met roken, dit verhoogt het samentrekken van de darm en zorgt voor winderigheid.
• Gebruik na iedere toiletgang vochtige doekjes of zacht toiletpapier, geen zeep of hard toiletpapier gebruiken.
• Ter bescherming of bij een kapotte huid kunt u sudocreme, Bepanthen of zinkoxydezalf proberen. Deze middelen zijn verkrijgbaar bij de drogist.
• Probiotica kan helpen om de darmen beter te laten functioneren. Probiotica zit in producten als Actimel, Yakult of Activia en zijn in capsules verkrijgbaar bij apotheek of drogist. Er wordt nog veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het effect van probiotica.

Behandelopties uitklapper, klik om te openen

Naast leefstijladviezen zijn er verschillende behandelopties die de arts of verpleegkundige met u kunt bespreken:

• Spierversterkende oefeningen bij een bekkenfysiotherapeut in combinatie met dieetadviezen kunnen de sterke aandrang en ongewild verlies van ontlasting verminderen. Vraag naar een lijst met gespecialiseerde fysiotherapeuten bij u in de buurt. Voor een verwijzing naar een erkende bekkenbodemfysiotherapeut heeft u een verwijzing nodig van uw arts of verpleegkundige.
• Op recept kan 2 keer per dag psylliumzaad of metamucil worden ingenomen met weinig water. Dit dikt de ontlasting in en neemt ook eventuele branderigheid bij de anus weg.
• Clusteren (meerdere keren ontlasting binnen 1,5 tot 2 uur) van ontlasting kan verbeteren als u psylliumzaad aan het einde van de maaltijd inneemt.
• Loperamide kan in overleg met de arts worden ingenomen als de ontlasting erg dun is. Neem loperamide een ½ uur voor de maaltijd in en eventueel voor de nacht als u gedurende de nacht klachten heeft (max. 4x per dag).
  Loperamide dikt de ontlasting in en vermindert ook de aandrang en het aantal keren dat u ontlasting heeft. LET OP: Loperamide kan ook verstopping geven als u er te veel van inneemt. Bouw rustig op en houd de klachten en de dikte van de ontlasting in de gaten .
• Als de ontlasting te dik is kan macrogol (movicolon) worden voorgeschreven. Deze dient u met voldoende water in te nemen. Het water wordt door de macrogolzouten vastgehouden waardoor de ontlasting dunner en soepeler van vorm wordt. Ook voor macrogol geldt dat u hierbij op zoek moet naar de juiste dosering .
• Darmspoelen kan worden ingezet bij ernstige klachten. Als de klachten na 3 tot 6 maanden niet zijn verminderd, of wanneer de klachten u beperken in uw dagelijks functioneren is darmspoelen een goede manier om de dikke darm te legen. Hierbij wordt via een spoelsysteem water via de anus ingebracht. De darm zal zich vullen. Door de vulling wordt een natuurlijke reactie opgewekt om de ontlasting te lozen. Het is bedoeld om ongewild verlies van ontlasting te voorkomen en veelvuldige aandrang te verminderen.
  Spoelen is een dagelijks terugkomende activiteit waar u gemiddeld 30-60 minuten mee bezig bent. Daarna hebt u als het goed gaat de hele dag geen ontlasting meer. De arts of verpleegkundige kan u hier meer uitleg over geven. U kunt dit thuis zelf doen na instructie van een stomaverpleegkundige.

Na de operatie uitklapper, klik om te openen

Direct na de operatie bent u door een aantal slangetjes verbonden met apparaten.

Dat kunnen zijn:

• Één of twee infusen voor vochttoediening
• Een dun slangetje in uw rug voor pijnbestrijding
• Een blaaskatheter voor afloop van urine
• Een slangetje in de neus voor extra zuurstof

Al naar gelang het herstel na de operatie worden deze hulpmiddelen verwijderd. Vocht en vloeibare voeding mag in principe direct na de operatie gebruikt worden. De dag na de operatie wordt het dieet uitgebreid. Na de operatie wordt zo snel mogelijk gestart met de mobilisatie. Dit is niet alleen belangrijk om trombose te voorkomen, maar ook om verlies van spierkracht tegen te gaan. De opnameduur is, afhankelijk van het herstel, ongeveer 5 tot 10 dagen.

Vanaf de verpleegafdeling krijgt u een afspraak mee voor de poliklinische controle bij de chirurg. De uitslag van het microscopisch onderzoek van het verwijderde darmweefsel is na ongeveer 10 dagen bekend en wordt tijdens de poliklinische afspraak met u besproken, tenzij dit al in het ziekenhuis is gebeurd. De uitslag van het weefselonderzoek zegt iets over de aard van de aandoening en de uitgebreidheid ervan. Naar aanleiding van de bevindingen kan een aanvullende behandeling zoals chemotherapie worden geadviseerd. Hierover krijgt u in het ziekenhuis of poliklinisch uitvoerig informatie. Mocht er wijkverpleging nodig zijn in de thuissituatie voor wond- of stomazorg , dan wordt dat vanuit het ziekenhuis voor u geregeld.

Follow up uitklapper, klik om te openen

U blijft bij de chirurg en de verpleegkundige specialist (VS) onder controle voor een periode van 5 jaar, de zogenaamde follow up periode. Regelmatig zal er bloed geprikt worden op tumormarkers en een echo gemaakt worden van de bovenbuik. Ook volgt er nog een controle colonoscopie na 1 en 4 jaar. De chirurg bespreekt met u het follow up schema. U krijgt het ook op papier mee naar huis.

Vragen uitklapper, klik om te openen

Wanneer u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft kunt u contact opnemen met de polikliniek Heelkunde, telefoonnummer 088 75 569 01. U kunt dan een afspraak maken voor een telefonisch consult met de verpleegkundige. Indien zich thuis na de operatie problemen voordoen, neemt u contact op met uw eigen huisarts. Als de huisarts overleg wil plegen met de dienstdoende chirurgische assistent , dan kan dat via telefoonnummer 088 75 555 55.

Meer informatie uitklapper, klik om te openen

Kanker.nl
infolijn 0800-0226622 (gratis)
www.kanker.nl 

KWF publieksservice
0900-2020041
Voor algemene vragen over KWF en preventie van kanker
www.spks.nl

Stichting voor patienten met kanker aan het spijsverteringskanaal
www.darmkankernederland.nl
Informatie@stomavereniging.nl
034-62 622 86

Bij de Nederlandse Stomavereniging kunt u terecht voor lotgenotencontact en informatie over bijvoorbeeld voeding, seksualiteit en sport.

Bij de stomaverpleegkundige van het UMC Utrecht kunt u terecht voor vragen over de stoma, verzorging, materialen en problemen met de stoma: 088 75 573 70
maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 9.00 en van 12.00 tot 13.00 uur
buiten deze tijden via telefoonnummer 088 75 573 70 of stomazorg@umcutrecht.nl

Darmkanker app

De darmkanker app geeft informatie en hulpmiddelen voor darmkankerpatiënten. Scan of klik op de QR code om de Nederlandse versie van de Darmkanker app te downloaden:

Contact uitklapper, klik om te openen

De polikliniek is op werkdagen bereikbaar van 08.30 tot 16.45 uur