Voeding tijdens hoofd-hals bestraling

U krijgt deze folder omdat uw hoofd-halsgebied bestraald wordt.

Algemene voedingsadviezen uitklapper, klik om te openen

• Drink voldoende; 1,5 tot 2 liter per dag. Dit is 10-13 glazen of 12-16 kopjes drinkvocht. U hebt vocht onder andere nodig om de afvalstoffen van het lichaam van de bestraling met de urine af te voeren.
• Gebruik voldoende energie (calorieën) en eiwitten. Beiden zijn nodig om uw conditie te behouden, de bestraling te kunnen doorstaan, voor het behoud van uw spieren en voor een goed herstel van de klachten. De diëtist bespreekt met u hoeveel energie en eiwit uw voeding dagelijks moet bevatten en hoe u dit kunt bereiken.
• Eet rustig. Als eten lastiger wordt, duurt het vaak langer om het op te eten. Neem voldoende tijd voor het eten. Snijd het voedsel klein en kauw goed.
• Als u minder eet bij de maaltijden, neem dan vaker kleinere maaltijden en tussendoortjes, zie voorbeelden bij "Voorbeelden van tussendoortjes om 3 tot 4 maal daags uit te kiezen". Probeer elke twee uur iets te eten.
• Overleg het gebruik van extra vitaminen of mineralen altijd met uw arts en of diëtist. Het gebruik van te veel vitamines en mineralen kan schadelijk zijn. Het gebruik van een multi-vitaminepreparaat tot 100% van de ADH (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid, zie verpakking) is over het algemeen veilig.

Welke klachten kunnen ontstaan? uitklapper, klik om te openen

Door de bestraling kunnen er (tijdelijk) klachten ontstaan zoals slikklachten, smaakveranderingen, droge mond, pijnlijke mond of keel, taai slijm in de mond en een slechte eetlust. Het is dan niet altijd gemakkelijk om voldoende energie en eiwit binnen te krijgen; het aanpassen van uw voeding is nodig. Bij "Voedingsadviezen bij mond- en keelklachten" leest u meer over voedingsadviezen bij klachten.

Voedingsadviezen bij mond- en keelklachten uitklapper, klik om te openen

Tijdens de bestralingsperiode kunt u de volgende voedingsmiddelen beter vermijden, omdat ze uw pijnklachten verergeren:

• scherpe kruiden en specerijen zoals sambal, kerrie, mosterd, peper,
• fruit en vruchtensappen, met name citrusfruit, kiwi en ananas; als tijdelijke vervanging of aanvulling van fruit kunt u Karvan Cevitan® of Roosvicee® nemen,
• harde bestanddelen zoals korstjes van brood, gebakken vlees,
• te warme voedingsmiddelen; laat ze afkoelen tot de voor u gewenste temperatuur,
• alcoholhoudende dranken.

Drinken door een rietje zorgt ervoor dat de voeding minder in contact komt met uw slijmvliezen. Gebruik een kort afgeknipt rietje, het zuigen kost dan minder moeite.

Droge mond en taai slijm

Door verandering van speeksel wordt de mond droger en het slijm dikker en taaier. Gebruik bij een droge mond regelmatig een snoepje of kauwgom. Neem suikervrije snoepjes of kauwgom, want door de bestraling is uw gebit gevoeliger voor tandbederf.

Houd de mond schoon om tandbederf en mondklachten te beperken. Spoel regelmatig met:

• een zoutoplossing van 2 theelepels zout in 1 liter lauw water of
• een zout-sodaoplossing van 1 theelepel zout + 1 theelepel soda in 1 liter lauw water.

Maak de oplossing elke dag opnieuw.

Soms worden kamillethee en saliethee als verzachtend ervaren. Bij taai slijm kan het prettig zijn om de mond te spoelen met kamillethee. Ook al is er geen wetenschappelijk bewijs, het kan bij u verlichtend werken.

Sommige ‘zoete’ melkproducten zoals pap, vla en (chocolade)melk ervaart u misschien als slijmerig en plakkerig in de mond. De oorzaak van (taai) slijmvorming uw mond is niet het gebruik van de melkproducten, maar de bestraling. Wanneer u ‘zoete’ melkproducten gebruikt, spoel dan de mond na met water.

‘Zure’ melkproducten zoals yoghurt, karnemelk en kwark en sojamelkproducten voelen in de mond minder slijmerig en plakkerig aan. Het is belangrijk dat u melkproducten gebruikt omdat ze veel eiwit en energie bevatten.

Smaakveranderingen

De bestraling heeft meestal een negatieve invloed op de smaak. Uw smaak kan tijdens bestraling minder worden, helemaal verdwijnen of sterk veranderen. Dit maakt het eten moeilijker omdat het anders smaakt dan u gewend bent. Probeer ondanks de smaakveranderingen toch te eten, dit is nodig voor uw herstel en om uw conditie op peil te houden. Adviezen bij smaakveranderingen zijn:

• varieer met voedingsmiddelen, probeer ook producten die u voorheen niet lekker vond,
• een vieze smaak kan veroorzaakt worden door te weinig drinken, drink voldoende,
• wissel de smaken zout, zuur en zoet af om te ontdekken welke smaak het beste bevalt,
• door te drinken met een rietje merkt u minder van de smaakverandering.

Na de bestralingsperiode duurt het meestal een aantal weken voor de smaak weer verbetert.

Adviezen voor de broodmaaltijd uitklapper, klik om te openen

Als u problemen hebt bij het eten van brood kunt u het volgende proberen:

• neem dunne sneetjes brood (zonder korst) of zachte bolletjes, ruim besmeerd met roomboter of (dieet)margarine en royaal belegd. Voorbeelden van zacht beleg: leverpastei, zachte leverworst, knakworst, smeerkaas, roomkaas, zachte kaas, gekookt of gebakken ei, roerei of omelet, vis, ragout, slaatje, jam, gelei, honing;
• drink royaal bij de maaltijd;
• neem in plaats van brood pap zoals havermout, griesmeelpap, Brinta®, Bambix® of drinkontbijt. Roer er een scheutje room of klontje roomboter of (dieet)margarine door;
• vervang de broodmaaltijd door een extra warme maaltijd of een maaltijdsoep.

Adviezen voor de warme maaltijd uitklapper, klik om te openen

Als u problemen hebt bij het eten van de warme maaltijd, kunt u het volgende proberen:

• snijd of maal het vlees zo klein mogelijk of kies tartaar, gehakt, spek, ragout, vis, kip of eigerechten,
• meng het vlees door andere gerechten zoals de aardappelen, groente of appelmoes en gebruik ruim jus of saus,
• gebruik macaroni met veel saus (niet te kruidig) en een scheutje olie,
• maak de aardappelen fijn of maak een smeuige aardappelpuree (vers of uit een pakje) door extra melk toe te voegen,
• snijd of maal gekookte groente fijn of maak een stamppot, neem geen rauwkost,
• mix een maaltijd met een staafmixer of keukenmachine fijn,
• gebruik ruime hoeveelheden jus of saus,
• drink bij de maaltijd,
• maak een maaltijdsoep met spliterwten, linzen, witte of bruine bonen, aardappel, kip, vis of gehakt. U kunt ook een maaltijdsoep uit blik of pak nemen. Voeg melk of room toe als de soep te zout of gekruid is. Ook kunt u de soep fijn mixen,
• neem kant-en-klare babyvoeding (glad) of peutervoeding (grof) als alternatief voor de warme maaltijd. Voeg een klontje roomboter, (dieet) margarine of scheutje room toe.

Voorbeelden van tussendoortjes om 3 tot 4 maal daags uit te kiezen uitklapper, klik om te openen

• volle melk, chocolademelk, anijsmelk, drinkyoghurt, karnemelk,
• volle yoghurt, volle vla, vlaflip, volle kwark, roomkwark, of skyr (of soort-gelijke toetjes),
• milkshake van volle melk, room, ijs, voedingssuiker (zie blz 7), limonade-siroop; -(room)ijs, mousse,
• zacht fruit zoals fijngemaakte banaan, zachte perzik, peer of blikfruit, eventueel met zure room of slagroom; u kunt het fruit ook tot moes mixen,
• haring, paling, zalm, makreel,
• slaatje, bijvoorbeeld huzarenslaatje, zalmslaatje,
• zachte kaas, roomkaas, paté uit het vuistje,
• zacht gebak zoals cake, kwarkgebak of slagroomgebak.

Voedingsadviezen bij gewichtsverlies uitklapper, klik om te openen

Vetten en koolhydraten leveren energie (calorieën ) aan het lichaam. Energie is de brandstof die nodig is om het lichaam goed te laten functioneren. Naast calorieën is ook eiwit belangrijk. Eiwit is nodig voor het onderhoud en het herstel van het lichaamsweefsel waaronder slijmvliezen, huid en spierweefsel. Bij ziekte en behandeling heeft het lichaam extra energie en eiwit nodig om op gewicht te blijven, te herstellen en goed te kunnen functioneren. De diëtist bespreekt met u hoeveel energie en eiwit u nodig heeft en hoe u de inname hiervan kunt bereiken.

U kunt uw voeding energierijker (calorierijker) maken op de volgende manieren:

• slagroom (ongeklopt) of crème fraîche toevoegen aan melk, karnemelk, yoghurt, koffie, chocolademelk en vloeibare gerechten zoals pap, puree, soep, ragout en dergelijke,
• roomboter of (dieet)margarine toevoegen aan warme gerechten zoals pap, aardappelpuree, groenten. Olie kan toegevoegd worden aan macaroni of spaghetti,
• voedingssuiker (Fantomalt® of Dextropur®) is een suiker die veel minder zoet smaakt dan gewone suiker, maar meer calorieën bevat. Hierdoor kunt u er veel van gebruiken zonder dat het gerecht zoet gaat smaken. Voedingssuiker kunt u oplossen in bijvoorbeeld koffie, thee, melk, karnemelk, pap, soep, vruchtensap, vruchtenmoes en milkshake. Gebruik ongeveer 10 à 20 schepjes ( 50 à 100 gram) voedingssuiker per dag, in zowel zoete als hartige gerechten en in dranken. Voedingssuiker is zonder recept te koop bij de drogist of apotheek.

Energierijke, eiwitrijke drinkvoeding en sondevoeding uitklapper, klik om te openen

Tijdens de bestralingsperiode kan niet iedereen voldoende eten. Het kan dan nodig zijn dat u energierijke, eiwitrijke drinkvoeding moet gebruiken om voldoende energie en voedingsstoffen binnen te krijgen. Soms wordt in overleg met de arts besloten tot het gebruik van sondevoeding (voeding toegediend via een slangetje, een sonde). Dit is nodig als u onvoldoende kunt drinken of als uw gewicht blijft dalen, ondanks de adviezen en uw inzet. De diëtist bespreekt dit met u.

Waarom is bewegen belangrijk? uitklapper, klik om te openen

Ook bewegen is belangrijk voor het behouden of herstellen van uw conditie. Regelmatig bewegen voorkomt spierafbraak en helpt bij het (weer) opbouwen van spieren. Bewegen zorgt voor een betere opname van eiwit in de spieren.

Na de behandeling uitklapper, klik om te openen

In de eerste periode na de bestraling blijft het belangrijk het gewicht 1-2x per week te controleren en de voedingsadviezen te volgen om (verder) gewichtsverlies te voorkomen. De klachten van de bestraling houden meestal nog een aantal weken aan, daarom gelden in de eerste weken na de bestralingsperiode nog dezelfde dieetadviezen. Meestal gaat het eten vanaf de derde week na bestralen weer beter. Na verloop van tijd herstelt het gewicht meestal ook weer geleidelijk. Streef na herstel van de bestraling naar een zo normaal mogelijke voeding. Soms is verdere begeleiding van de diëtist wenselijk. De diëtist bespreekt dit met u en maakt vervolgafspraken met u.

Waar kunt u meer informatie vinden? uitklapper, klik om te openen

Voeding en kanker info: www.voedingenkankerinfo.nl

Op deze website worden vragen beantwoord over voeding en de preventie van kanker, voeding rondom de behandeling van kanker en voeding ná de behandeling van kanker. De antwoorden zijn gebaseerd op de wetenschappelijke literatuur. U kunt ook zelf een vraag stellen. De website bevat ook recepten ontwikkeld voor patiënten met smaakverandering.

KWF informatie: "Voeding bij Kanker"

Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WKOF; www.wkof.nl)

Op deze website is algemene informatie over gezonde leefstijl en voeding tijdens en na de behandeling van kanker te vinden.

Kookboek: “Als eten even moeilijk is”, 

auteur Thea Spierings 

ISBN: 9789087241063

Kookboek: “Als eten moeilijker wordt”, 

auteurs Yves Meerman en Dirk Lemaitre. 

ISBN 9789082324204

Patiëntenvereniging hoofd-hals; www.pvhh.nl

Contact uitklapper, klik om te openen

Het secretariaat diëtetiek is op maandag t/m vrijdag van 8.00 - 12.15 uur en van 13.00 - 16.30 uur bereikbaar. Buiten de genoemde tijden kunt u een bericht inspreken op het antwoordapparaat of een mail sturen. Als u niet op de afgesproken tijd kunt komen, geef dit dan zo vroeg mogelijk aan ons door. Het secretariaat maakt dan een nieuwe afspraak met u. Het e-mailadres kan alleen gebruikt worden voor algemene vragen. In de e-mail mogen geen persoonlijke of medische gegevens staan, omdat e-mailen niet volledig privacy-veilig is.