Wat is gentherapie? Internist Paul van der Valk legt het uit
Dinsdag 21 juni 2016
Gentherapie is een medische behandeling die de laatste jaren steeds succesvoller lijkt te worden. In de Van Creveldkliniek is inmiddels de eerste patiënt behandeld in studieverband. Wat is gentherapie eigenlijk? Internist Paul van der Valk van de Van Creveldkliniek legt het uit.
Wat is gentherapie?
Paul van der Valk: ‘Gentherapie is een medische behandeling die de genetische code, ook wel bekend als DNA, kan aanpassen. De genetische code is het bouwplan voor de eiwitten in het lichaam. Als er een foutje in een stukje van de genetische code zit, dan wordt het bijbehorende eiwit niet of niet goed aangemaakt. Dit geeft problemen.
Bij de Van Creveldkliniek zien we veel hemofilie-patiënten. Hemofilie wordt veroorzaakt door een foutje in de genetische code dat hoort bij stollingsfactor VIII (hemofilie A) of stollingsfactor IX (hemofilie B). Hierdoor maken de levercellen geen of minder stollingsfactoren aan. Hemofilie patiënten krijgen regelmatig intraveneuze toedieningen van het ontbrekende stollingsfactor. Bij ernstige hemofilie wordt dit zelfs meerdere keren per week gegeven om bloedingen te voorkomen. Indien gentherapie ervoor kan zorgen dat het lichaam zelf voldoende stollingsfactor aan gaat maken, zou dit voor deze patiënten heel waardevol zijn.’
Hoe werkt gentherapie?
In het laboratorium zijn speciale virussen gemaakt die het correcte stukje genetische code bij zich dragen. De patiënten krijgen dit virus via een eenmalig infuus in de arm toegediend. In een uur tijd zit alles erin. Het virus is zo gemaakt dat het bij voorkeur levercellen infecteert waar normaal stollingsfactor VIII en IX gemaakt worden. Het virus injecteert het correcte stukje genetische code in deze cellen zodat zij het ontbrekende eiwit aan gaan maken. Het virus blijft in de lever en kan zich niet vermenigvuldigen en verspreiden in het menselijk lichaam.
Een virus…word je daar niet ziek van?
Op dit moment loopt er in de Van Creveldkliniek een hemofilie B-gentherapiestudie waarin gebruik wordt gemaakt van het adeno-associated virus (AAV). Er zijn geen meldingen bekend van mensen die ooit echt ziek zijn geworden van het AAV-virus. Wel kan er een stijging van de leverproef waardes plaatsvinden. Ook zal in de eerste periode na de behandeling een klein gedeelte van het toegediende virus uitgescheiden worden in speeksel, ontlasting en urine. Gezien het om kleine hoeveelheden gaat van een niet ziekmakend virus, lijkt dit niet gevaarlijk voor partner, familie en vrienden.
De eerste ervaringen van gentherapie bij hemofilie B
De eerste ervaringen van de hemofilie B-gentherapie studie zijn inmiddels bekend. Vijf hemofilie B-patiënten met factor IX levels van ≤1.5% zijn behandeld. Zes maanden na de gentherapie was de gemiddelde factor IX waarde gestegen naar 5.4%. Dit lijkt niet zoveel maar klinisch is dit een grote verbetering. Vier van de vijf patiënten hoeven zelfs geen profylaxe meer te gebruiken. Van der Valk: ‘Bij bloedingen door bijvoorbeeld een val of voor een operatie zullen zij nog wel extra stolling toegediend moeten krijgen.’
Hoe lang is de gentherapie behandeling werkzaam?
Omdat we nog in de experimentele fase zitten, weten we nog niet precies hoe lang de behandeling werkzaam is. Maar we gaan uit van een aantal jaren.
Zijn er ook bijwerkingen en andere nadelen aan gentherapie?
Gentherapie wordt momenteel alleen in studieverband aangeboden. Om de gezondheid van de patiënten goed in de gaten te houden moeten zij twee keer per week naar de kliniek komen.
Omdat gentherapie nog in de experimentele fase zit, zijn nog niet alle bijwerkingen bekend. Ook niet op lange termijn. Het is ook niet bekend wat de bijwerkingen zijn voor zwangere vrouwen en dan met name het ongeboren kind. Patiënten die aan een gentherapiestudie deelnemen dienen dan ook zwangerschap te voorkomen zo lang zij het virus uitscheiden.
Patiënten die hun stolfactoren ‘on demand’ gebruiken (dus alleen bij een trauma of operatieve ingreep) zullen veel minder baat hebben bij deze behandeling. Dit geldt ook voor patiënten die remmers hebben ontwikkeld tegen factor IX.
Kan gentherapie voor alle ziekten gebruikt worden?
In theorie zou gentherapie ingezet kunnen worden voor alle ziekten waarvan het genetisch defect bekend is. Er zijn echter wel wat praktische beperkingen. Zo is het nu nog lastig om een virus te maken voor ziekten die veroorzaakt worden door foutjes in hele grote stukken genetische code. Daarnaast moet het virus in staat zijn om de cellen te bereiken waar het eiwit normaal aangemaakt wordt. Hopelijk kunnen deze beperkingen in de toekomst overwonnen worden.
Gentherapie handboek van het Europees Hemofilie Consortium
Het Europees Hemofilie Consortium (EHC) heeft in 2022 een Engelstalig handboek opgesteld waarin een aantal praktische vragen over gentherapie bij hemofilie worden besproken.
Heeft u nog vragen?
Als u vragen heeft over gentherapie bij een bloedingsziekte, neemt u dan contact op met het secretariaat van de Van Creveldkliniek via vck-secretariaat@umcutrecht.nl of 088-755 8450.