Wetenschappelijk onderzoek afweerstoornissen
Om meer te weten te komen over de oorzaken, het verloop en de behandeling van afweerstoornissen wordt wetenschappelijk onderzoek verricht (studies). Dit gebeurt binnen ons eigen ziekenhuis en in samenwerking met andere ziekenhuizen in Nederland en in het buitenland. Hieronder vindt u een overzicht van de studies naar afweerstoornissen binnen het UMC Utrecht.
De oorzaken en het beloop van afweerstoornissen uitklapper, klik om te openen
Aangeboren afweerstoornissen worden ook wel primaire immuundeficiënties (PID) genoemd. In de landelijke PID studie werken verschillende Nederlandse ziekenhuizen samen, waaronder het UMC Utrecht en het Erasmus MC in Rotterdam. Er wordt onderzoek gedaan naar de oorzaken en het beloop van afweerstoornissen bij meer dan 800 kinderen en volwassenen. Enkele van de onderstaande projecten zijn verschillende zijn onderdeel van de landelijke PID studie.
GLILD consortium uitklapper, klik om te openen
Het GLILD consortium is onderdeel van de landelijke PID studie. GLILD staat voor granulomatous lymphocytic interstitial lung disease en is een longziekte die kan ontstaan bij patiënten met common variable immunodeficiency disorder (CVID). GLILD leidt tot hoesten en benauwdheid, wat een enorme impact heeft op het leven van CVID patiënten. Uit eerder onderzoek weten we dat we GLILD kunnen behandelen met medicijnen die de afweer remmen, maar op dit moment zijn er nog geen richtlijnen over de behandeling van GLILD. Uit een recent door ons gepubliceerd literatuuroverzicht is gebleken dat er nog te weinig sluitend bewijs om te kunnen zeggen welk afweer remmend medicijn het beste werkt. Met het GLILD consortium zijn we een landelijk onderzoek aan het opzetten waarmee we terugkijken in de dossiers van patiënten met GLILD, om zo te bepalen op welke behandelingen deze patiënten goed gereageerd hebben. Daarnaast onderzoeken we of we in het bloed van GLILD patiënten stofjes kunnen aantonen die kunnen voorspellen op welke medicatie GLILD patiënten goed gaan reageren. Zo proberen we bij te dragen aan een landelijke richtlijn voor de behandeling van GLILD.
Hoofdonderzoeker: dr. H. Leavis en dr. J. van Montfrans
Samenwerking: Amsterdam MC, Erasmus MC, LUMC, UMCG, MUMC, Radboud MC en Universitatshospital Freiburg
Sponsor: Louise Vehmeijer Stichting
Publicaties: Treatment Strategies for GLILD in Common Variable Immunodeficiency: A Systematic Review
Genetics First uitklapper, klik om te openen
Primaire immuundeficiënties zijn een groep stoornissen die ervoor zorgen dat het afweersysteem ontregeld is of niet goed werkt. Vaak hebben deze stoornissen een genetische oorzaak. Dat wil zeggen dat een variant in een specifiek gen de stoornis veroorzaakt. Als we de genetische oorzaak van zo'n stoornis vroeg kunnen opsporen, kunnen we vaak sneller starten met de behandeling en duurt het diagnosetraject minder lang. Dit is gunstig voor de patiënt. Met het Genetics First project testen we een nieuwe genetische test om weten hoe goed deze werkt in het opsporen van primaire immuundeficiënties. De techniek heet targeted next-generation sequencing (NGS). Om te kijken hoe goed de test werkt, vergelijken we gegevens van een groep patiënten die met deze test is geëvalueerd met gegevens van een groep die deze test niet heeft gehad. We kijken onder andere naar hoe snel de patiënten uit beide groepen een diagnose kregen en hoe vaak we met de nieuwe diagnostische techniek een juiste diagnose kunnen stellen. Ook kijken we naar de kosteneffectiviteit van de test: zorgt het invoeren van NGS voor een kostenreductie? Deze informatie is nuttig voor zowel beleidsmakers als de patiënt.
Hoofdonderzoeker: dr. J. van Montfrans
Samenwerking: Amsterdam UMC, UMC Groningen, Radboud UMC, ErasmusMC, Leiden UMC, Maastricht UMC+
Sponsor: ZonMw
Publicaties:
IPAD studie uitklapper, klik om te openen
De IPAD studie is een onderzoek waarin de optimale antistofdosering wordt onderzocht bij patiënten met een primaire antistofdeficiëntie om zo longschade te voorkomen. Patiënten met een antistoftekort hebben een risico op longziekten door terugkerende hoge en lage luchtweginfecties, met longschade als gevolg. De huidige behandeling om luchtwegschade te voorkomen bestaat uit immuunglobuline vervangingstherapie. Recent onderzoek laat zien dat een hogere immuunglobuline-dalwaarde geassocieerd is met minder luchtweginfecties en een langzamere ontwikkeling van longschade. Wij willen weten of een hogere dosering betere bescherming geeft tegen het ontstaan van longziekten.
In de IPAD studie wordt één groep patiënten behandeld volgens de huidige standaard dosering van immunoglobulines die zij gewend zijn te krijgen en de andere groep krijgt een iets hogere dosering. Er kunnen 100 patiënten meedoen aan het onderzoek. Alle patiënten zullen 24 maanden vervolgd worden en aan het begin én aan het eind van die 24 maanden een CT-scan en longfunctietest krijgen. Hiermee kunnen we de conditie van de longen bekijken. Hierna zullen we analyseren of de hogere dosering daadwerkelijk betere bescherming geeft van de longen. Of je als patiënt de normale dosis krijgt, ofwel de iets hogere dosis, wordt bepaald door loting. De studie duurt in totaal vier jaar.
Hoofdonderzoeker: dr. J.M. van Montfrans
Samenwerking: Radboud UMC, Erasmus MC
Sponsoren: ZonMW, Takeda, CSL Behring BV
FitNet uitklapper, klik om te openen
Jongeren met een afweerstoornis (zoals CVID) of auto-immuunziekte (zoals jeugdreuma) zijn vaak erg moe. Een slepende vermoeidheid die niet altijd vanzelf overgaat. Dat maakt dat activiteiten in het dagelijks leven niet goed lukken, zoals naar school gaan, een bijbaantje, met vrienden afspreken of gaan sporten. Veel jongeren vinden de vermoeidheid de meeste storende klacht. Een kinderimmunoloog/ kinderreumatoloog kan niet altijd een oplossing bieden voor deze vermoeidheidsklachten. Vooral niet bij jongeren bij wie de medicatie wel goed is ingesteld, maar desondanks de ernstige vermoeidheid blijft. In het onderzoek wordt gekeken naar de effectiviteit van een online behandeling voor langdurig vermoeide jongeren met een afweerstoornis of een auto-immuunziekte als jeugdreuma. In het onderzoek wordt gekeken naar de effectiviteit van een online behandeling voor langdurig vermoeide jongeren met een afweerstoornis. Deze behandeling bestaat uit cognitieve gedragstherapie (CGT) en sluit aan bij het behandelportaal FitNet wat eerder ontwikkeld is voor jongeren met het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS). Onderzoek naar de effectiviteit van de FitNet-behandeling toonde aan dat dit een zeer effectieve behandeling voor deze patiëntengroep is (Nijhof et al, 2012). Ongeveer driekwart van deze patiënten herstelt van de vermoeidheid en heeft na afloop van de behandeling geen beperkingen meer. Follow-uponderzoek laat zien dat deze resultaten ook na de behandeling gehandhaafd blijven. De FitNet-plus behandeling is speciaal voor jongeren met een afweerstoornis ontwikkelt. Via een portaal op internet ontvangt de jongere stapsgewijs instructies met betrekking tot de aanpak van de factoren die de vermoeidheid in stand houden. Dit wordt therapeutisch begeleid via e-mail contact met de therapeut. Op dit moment wordt de effectiviteit van FitNet-plus onderzocht middels experimental case designs. We hopen eind 2021 de resultaten hiervan te kunnen delen.
Hoofdonderzoeker: dr. S. Nijhof
Sponsoren: CSL Behring, stichting doorgaan met CVID en het Koenfonds
Publicaties: Severe Fatigue Is Common Among Pediatric Patients with Primary Immunodeficiency and Is Not Related to Disease Activity
Approach uitklapper, klik om te openen
De Approach studie is een onderzoek in meerdere ziekenhuizen waarin het effect van een onderhoudsbehandeling met een antibioticum (co-trimoxazol) wordt vergeleken met een nep-medicijn (placebo) in kinderen van 6 maanden tot en met 10 jaar met terugkerende luchtweginfecties. In het onderzoek wordt gemeten of de behandeling het aantal dagen met luchtwegklachten en/of koorts vermindert. Dit wordt gemeten met de InfectieApp (een dagboek op de smartphone). Daarnaast wordt er gekeken naar het effect van de antibiotica op de lichaamseigen bacteriën, de afweer van het kind en naar andere bij-effecten. De studie is opgezet door het Wilhelmina Kinderziekenhuis en het Juliana Kinderziekenhuis en draait inmiddels in 11 ziekenhuizen in Nederland.
Meer informatie over de Approach studie vind je op de studie website die voor iedereen toegankelijk is. Bij vragen kunt u contact opnemen met: approach@hagaziekenhuis.nl
Hoofdonderzoeker: dr. L.M. Verhagen
Samenwerkingen: Juliana Kinderziekenhuis, Spaarne Ziekenhuis, Isala Klinieken, AMC locatie VUmc, Groene Hart ziekenhuis, Haaglanden Medisch centrum, Antoniusziekenhuis, Reinier de Graaf Gasthuis, St Franciscus ziekenhuis en het Elisabeth-Tweestedenziekenhuis.
Sponsoren: Stichting Kiddy Goodpills en de Elisabeth von Freyburgstichting
MIAD uitklapper, klik om te openen
MIAD staat voor microbioom inflammatie antibody deficiëntie en is ook onderdeel van de Landelijke PID studie. Bij de MIAD studie wordt er gekeken of er een verband bestaat tussen het microbioom van de darm en longen en het afweersysteem bij volwassenen en kinderen ouder dan zes jaar met een specifieke afweerstoornis: CVID. Bij ongeveer een kwart van de patiënten met CVID ontstaan door een te hard werkend afweersysteem ontstekingen en auto-immuniteit. Auto-immuniteit wil zeggen dat je afweersysteem ook tegen (goede) lichaamseigenstoffen werkt. Patiënten met en zonder deze complicaties gaan we vergelijken. Daarnaast gaan we de metingen ook doen bij patiënten met x-linked agammaglobulinemie (XLA), een zeldzame erfelijke afweerstoornis en bij gezonde patiënten.
Meer inzicht in de rol van “goede” en “slechte” bacteriën op het ontstaan van complicaties kan in de toekomst tot nieuwe behandelmogelijkheden leiden.
Hoofdonderzoeker: dr. H. Leavis
Samenwerkingen: Erasmus MC, UMC Groningen, Freiburg
Sponsoren: WKZ fonds, zeldzame ziekten fonds
Publicaties:
GP-PAD en APP-AD uitklapper, klik om te openen
Antistof-deficiënties zijn zeldzame ziektes van het afweersysteem, waarbij er een probleem is met het maken van antistoffen. Antistoffen zijn afweer eiwitten die belangrijk zijn in de afweer tegen bacteriën. Omdat antistof-deficiënties zeldzaam zijn en veel verschillende klachten kunnen geven, worden ze vaak pas jaren na ontstaan van de klachten ontdekt. Om dit te voorkomen heeft het UMCU een computermodel ontwikkeld voor in de huisartsenpraktijk (GP-PAD); met dit model kan de arts gewaarschuwd worden als een patiënt misschien een afweerstoornis heeft. Inmiddels is het model uitgetest in huisartsenpraktijken en zijn nieuwe patiënten gevonden. Het UMCU is nu bezig om dit model door te ontwikkelen voor in ziekenhuizen (APP-AD). Met dit computermodel proberen wij patiënten met een antistof-deficiëntie eerder te kunnen herkennen en zo complicaties te voorkomen.
Hoofdonderzoeker: dr. H. Leavis
PhD studentenL Marianne Messelink en Amir Abdelmoumen
Samenwerking: Julius Huisartsen Netwerk, UPOD, Nationale PID studie
Sponsor: Takeda Pharmaceuticals
Medicatie assay voor CVID uitklapper, klik om te openen
Common variable immunodeficiency (CVID) is een relatief zeldzame afweerstoornis die zich op verschillende manieren kan uiten. De meeste patiënten hebben last van infecties. Maar er kan ook ontregeling van het afweersysteem ontstaan waarbij verschillende organen beschadigd worden. Bij sommige patiënten betreft dit de longen, bij anderen de darmen en bij weer anderen de lever. Voor artsen is het vaak moeilijk om te bepalen wat de beste behandeling is per patiënt. Met deze studie proberen wij vooraf te voorspellen welke behandeling een patiënt aan zal slaan. Dit staat ook wel bekend als ‘personalized medicine’. Dit doen we door bloed van een patiënt af te nemen en in een buisje te kijken welk medicijn het meest effectief lijkt. Daaropvolgend zullen wij kijken of de resultaten van deze meting overeenkomen met de werkelijkheid.
Als onderdeel van deze studie proberen wij ook zogenaamde ‘profielen’ te onderscheiden van patiënten met CVID. Hierbij zullen wij bij patiënten met CVID die een ‘typisch’ klachtenbeeld hebben signaalstoffen meten die door de cellen van het afweersysteem geproduceerd worden. Wij hopen dat wij hierdoor verschillende groepen patiënten kunnen onderscheiden. Dit zijn dan groepen die dezelfde combinatie van signaalstoffen uitscheiden. Wij verwachten dat deze groepen hetzelfde behandeld kunnen worden.
Hoofdonderzoeker: dr. J. van Montfrans
PhD student: Amir Abdelmoumen
Samenwerking: Nationale PID studie
Sponsor: Stichting de Merel, Dirkzwager Assink Fonds.
CVID enteropathie uitklapper, klik om te openen
Patiënten met Common Variable Immunodeficiency (CVID) hebben naast luchtweginfecties ook vaak last van het maag-darm kanaal. Dit zijn naast infecties vooral enteropathie, niet-infectieuze ontstekingen. Sommige uitingen lijken op coeliakie of de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Er is niet veel bekend over de beste behandeling van CVID enteropathie. Door het in kaart brengen van patiënten in Nederland met deze klachten en het vastleggen van effect van behandelingen, proberen we meer te weten te komen over de beste manier van diagnose en behandelen.
Hoofdonderzoeken: Dr. H. Leavis
Samenwerking: Nationale PID studie; MDL UMC Utrecht, prof B. Oldenburg en Dr. M. Severs, Amsterdam UMC Prof. G. Bouma
Onderzoeksafdelingen UMC Utrecht uitklapper, klik om te openen
Ook op verschillende afdelingen binnen ons ziekenhuis doen we onderzoek naar afweerstoornissen:
Publicaties uitklapper, klik om te openen
Deze (Engelstalige) publicaties behandelen onderzoeken die zijn afgerond:
Longen
- CT scans in volwassen CVID patiënten
- IgG-trough-niveaus en progressie van longziekte bij pediatrische en volwassen patiënten met variabele immunodeficiëntiestoornis
Darmen
- Microbiële Dysbiose in Common Variable Immune Deficiencies (CVID): Bewijs, oorzaken en gevolgen
- Uitkomst van screening endoscopie in common variable immunodeficiency disorder (CVID) en X-gekoppelde agammaglobulinemie
Behandeling
- SCID (een ernstige afweerziekte) in Nederland: overzicht van 15 jaar behandeling
- Immunoglobuline behandeling in primaire antilichaamtekort
Overig
- Afweerstoornissen in Nederland: een overzicht
- Vaccin metingen bij voorbijgaande afweerstoornissen
- ADA2 deficientie gekenmerkt door zeer wisselende presentatie
- Het spectrum van ziekte manifestaties bij patiënten met common variable immunodeficiency disorder (CVID) en partial antibody deficiency in een universitair ziekenhuis
- T-cel respons op virale antigenen bij volwassenen en kinderen met een common variable immunodeficiency (CVID) en specifieke antilichaamtekort
Expertisecentrum voor immuundeficiënties (afweerstoornissen) uitklapper, klik om te openen
In het expertisecentrum voor afweerstoornissen UMC Utrecht onderzoeken en behandelen we kinderen met verschillende vormen van afweerstoornissen. Het expertisecentrum voor afweerstoornissen is een samenwerking tussen de afdelingen reumatologie, klinische immunologie, infectieziekten en kindergeneeskunde. In dit centrum werken internist-infectiologen, internist-immunologen en kinderartsen nauw samen.
Research Infection & Immunity uitklapper, klik om te openen
Research in Infection & Immunity is translational and focused on common pathogenic mechanisms relevant for infection and immunity diseases on dynamics of pathogen transmission. Care will be multidisciplinary and includes standardized clinical/laboratory monitoring, collection of biological samples to create clinical, laboratory and immunology/microbiology databases and a biobank.