Hypopituitarisme

De behandeling en gevolgen van hypopituïtarisme is per persoon verschillend. Het hangt af van uw leeftijd, geslacht en welke hormonen u niet voldoende aanmaakt. Hierdoor kan het zijn, dat bepaalde onderdelen van deze folder voor u niet van toepassing zijn.

Als de hypofyse onvoldoende hormonen maakt, dan spreken we van hypopituïtarisme. Als de hypofyse helemaal geen hormonen meer maakt, noemen we dat panhypopituïtarisme. Hypopituïtarisme is meestal blijvend, maar kan soms tijdelijk zijn.

Oorzaken

Er zijn meerdere oorzaken van hypopituïtarisme, mogelijke oorzaken zijn:

• Een (goedaardig) gezwel van de hypofyse waardoor de normale hypofysefunctie wordt verstoord.
• Een operatie of bestraling in het gebied van de hypofyse.
• Aangeboren afwijking.
• Hersentrauma.
• Ontsteking aan de hypofyse.
• Bloeding in de hypofyse.

Wat is de hypofyse?

De hypofyse is een zeer belangrijke hormoonproducerende klier, die midden in het hoofd onder de hersenen hangt. De hypofyse maakt hormonen die andere klieren aanstuurt tot het maken van hormonen. Daarnaast maakt de hypofyse ook hormonen die zelf een effect hebben op het lichaam.

De belangrijkste hypofysehormonen

TSH (Thyroid Stimulerend Hormoon)

Wat is TSH?

TSH is een hormoon, dat de schildklier aanstuurt tot het maken van de schildklierhormonen (T4 en T3). T4 en T3 zijn hormonen die de stofwisseling van het lichaam regelen.

Onvoldoende TSH

Als de hypofyse onvoldoende TSH maakt, dan wordt de schildklier niet aangestuurd tot het maken van schildklierhormonen. Dit wordt secundaire hypothyreoïdie genoemd.

Verschijnselen

Door gebrek aan schildklierhormoon worden veel lichaamsfuncties vertraagd en kunt u de volgende verschijnselen krijgen:

• Vermoeidheid.
• Gewichtstoename.
• Kouwelijkheid.
• Trage stoelgang.
• Pijn en kramp in de spieren.
• Verandering van de huid (droog, koud, gelige tint en pafferig).
• Psychische problemen (bijvoorbeeld depressieve klachten).

Behandeling

Wij behandelen secundaire hypothyreoïdie door de eigen schildklierhormonen te vervangen met schildklierhormoon in tabletvorm. Dit medicijn heet levothyroxine (Eltroxin®, Thyrax® of Euthyrox®). U moet Levothyroxine één keer per dag op een nuchtere maag innemen, minimaal een half uur voor het ontbijt of (minimaal 2 uur na de laatste maaltijd) voor het slapen gaan.

Groeihormoon

Wat is groeihormoon?

Groeihormoon is een hormoon dat in andere organen, zoals de lever, de productie van de groeifactor IGF-I stimuleert. De belangrijkste functie van groeihormoon en IGF-I bij kinderen is het bevorderen van groei. Bij volwassenen zorgen ze voor:

• Opbouw van spieren.
• Versterken van botten.
• In stand houden en versterken van de hartfunctie.
• Afname van de hoeveelheid lichaamsvet.
• Regulatie van hoeveelheid vocht in het lichaam.

Onvoldoende groeihormoon

Als de hypofyse onvoldoende groeihormoon maakt, dan wordt er ook onvoldoende IGF-I gemaakt, dit wordt ook wel groeihormoondeficiëntie genoemd. Bij een tekort aan groeihormoon kan er sprake zijn van de volgende verschijnselen:

• Toename van lichaamsvet in de buik.
• Afname van spiermassa en spierkracht.
• Afname van botdichtheid (minder sterke botten).
• Verstoorde zout en waterbalans (kan leiden tot een droge en dunnere huid).
• Verhoogd vetgehalte in het bloed.
• Afname van energie en vitaliteit.
• Verminderd concentratievermogen en geheugen.
• Psychische symptomen, bijvoorbeeld: weinig zelfvertrouwen, angst en lusteloosheid.

Verschijnselen

Mensen met een tekort aan groeihormoon kunnen een afwijkende spier-, vet- en botmassa hebben. Botten en spieren kunnen aanmerkelijk zwakker zijn dan normaal. Bovendien veroorzaakt een tekort aan groeihormoon vaak een te hoog cholesterolgehalte. Al deze factoren kunnen de gezondheid schaden. Van teveel lichaamsvet, met name vet in de buik, en een te hoog cholesterolgehalte, is bekend dat het risicofactoren zijn voor het vroegtijdig optreden van hart- en vaatziekten. Men kan zich minder fit voelen, sneller moe zijn en minder uithoudingsvermogen hebben. Tevens kunnen het concentratievermogen en de geheugenfunctie verminderd zijn.

Behandeling

Wij behandelen groeihormoondeficiëntie door een vervangingstherapie met een synthetisch groeihormoon. Dit moet u dagelijks voor het slapengaan toedienen. Dit kan als onderhuidse injectie of zonder naald met een speciale hoge-druk pen, waarmee het groeihormoon als een uiterst dun straaltje door de huid wordt geperst.

LH en FSH

(luteïniserend hormoon en follikel stimulerend hormoon)

Wat is LH en FSH?

LH en FSH zijn hormonen die de geslachtsklieren stimuleren.

LH en FSH bij mannen

Bij mannen stimuleren LH en FSH de zaadballen tot het maken van testosteron. LH en FSH stimuleren tevens de groei van de zaadballen en de rijping en productie van spermacellen.

Testosteron bij mannen

Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Testosteron is onder andere nodig voor:

• Ontwikkeling van geslachtskenmerken in de puberteit.
• In stand houden van mannelijke geslachtskenmerken.
• Productie van sperma.
• Stimuleert de zin in seks, erecties en ejaculatie.
• Stimuleert opbouw van spieren en botten, afbraak van vet en productie van rode bloedcellen.

Onvoldoende LH en FSH bij de man

Onvoldoende LH en FSH leiden tot verminderde vruchtbaarheid, minder zin in seks, potentiestoornissen en soms afname van lichaamsbeharing en baardgroei. Andere gevolgen zijn soms botontkalking, bloedarmoede, spierkrachtverlies, moeheid en verlies van vitaliteit.

LH en FSH bij vrouwen

De hormonen LH en FSH spelen bij de vrouw een belangrijke rol bij de menstruele cyclus en de voortplanting. Ze stimuleren de eierstokken tot het maken van de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron. Hiernaast bevorderen ze de ontwikkeling van eitjes in de eierstokken en zorgen voor de eisprong.

Oestrogeen

Oestrogeen is een vrouwelijk geslachtshormoon, dat een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van vrouwelijke geslachtskenmerken.

Progesteron

Progesteron is een vrouwelijk geslachtshormoon dat geproduceerd wordt na de eisprong. Progesteron zorgt dat het eitje bevrucht kan worden en zich in de baarmoeder kan nestelen om zich tot een kind te ontwikkelen.

Onvoldoende LH en FSH bij de vrouw

Door onvoldoende LH en FSH kan er geen normale menstruatiecyclus optreden en is er geen of verminderde vruchtbaarheid. Ook is er vaak sprake van opvliegers, vaginale droogheid en minder zin in seks. Hiernaast kan er door een tekort aan oestrogeen botontkalking ontstaan.Vrouwen die de overgang al hebben doorgemaakt, hebben geen klachten van onvoldoende LH en FSH.

Behandeling

Bij mannen zonder kinderwens wordt testosteron vervangen met synthetisch testosteron. Hiervoor zijn verschillende preparaten beschikbaar die op verschillende wijze worden toegediend (injecties, huidgel of tabletten). Uw behandelend arts beoordeelt samen met u wat het geschiktste medicijn in uw situatie is.

Vrouwen zonder kinderwens, die nog niet in de overgang zijn, worden behandeld met hormoonvervanging, meestal in de vorm van een anticonceptiepil.

Vrouwen en mannen met kinderwens worden behandeld door een voortplantingsarts (een gespecialiseerd gynaecoloog) met bepaalde hormoonstimulatietechnieken. De vervangende medicijnen voor oestrogeen/progesteron of testosteron worden dan tijdelijk gestaakt.

ADH (Anti Diuretisch Hormoon)

Wat is ADH?

ADH is een hormoon dat een belangrijke rol speelt in de waterhuishouding van het lichaam. Het zorgt ervoor dat water binnen het lichaam blijft en niet allemaal uitgeplast wordt.

Onvoldoende ADH?

Als de hypofyse onvoldoende ADH maakt, dan kunnen de nieren onvoldoende water vasthouden waardoor men veel meer gaat plassen en erge dorst krijgt. Dit wordt diabetes insipidus genoemd.

Behandeling

Wij behandelen diabetes insipidus, door ADH te vervangen met desmopressine (meestal Minrin®-tabletten). Deze tabletten dient u één tot vier keer per dag in te nemen. Hiernaast is het van belang dat de hoeveelheid die u drinkt in evenwicht is met de dosis desmopressine. Uw arts bespreekt dit met u.

ACTH (Adreno CorticoTroop Hormoon)

Wat is ACTH?

ACTH is een hormoon dat de bijnierschors aanstuurt tot het maken van cortisol en bijnierandrogenen. De bijnierschors is een onderdeel van de bijnieren. Het lichaam heeft twee bijnieren, één aan de bovenkant van elke nier.

Cortisol

Cortisol is een belangrijk hormoon, dat veel functies in het lichaam vervult. Cortisol houdt onder andere het suikergehalte op peil en beschermt het lichaam tegen de gevolgen van ziekte, verwondingen of spanningen.Cortisol wordt volgens een vast ritme gemaakt. Dit ritme wordt ook wel het dag-nacht ritme genoemd. In de vroege ochtend, nog tijdens de slaap, wordt de grootste hoeveelheid cortisol gemaakt. Daarna neemt de productie geleidelijk af, tot het laagste niveau rond middernacht.Naast dit dag-nacht ritme, maakt het lichaam extra cortisol aan in tijden van stress.

Bijnierandrogenen

Bijnierandrogenen zijn mannelijke geslachtshormonen. Bij vrouwen zijn bijnierandrogenen belangrijk voor de groei van lichaamsbeharing en de zin in seks. Bij mannen is de functie van bijnierandrogenen nog onduidelijk.

Onvoldoende ACTH

Als de hypofyse onvoldoende ACTH maakt, dan wordt de bijnierschors onvoldoende gestimuleerd tot het maken van cortisol en bijnierandrogenen, dit wordt ook wel secundaire bijnierschorsinsufficiëntie genoemd.

Verschijnselen

Een tekort aan cortisol kan verschillende verschijnselen veroorzaken, zoals:

• Moeheid en zwakte.
• Gebrek aan eetlust.
• Misselijkheid en braken.
• Gewichtsverlies.
• Spierzwakte.

Behandeling

Wij behandelen secundaire bijnierschorsinsufficiëntie met het cortisol vervangend medicijn, hydrocortison (in tabletvorm). Met hydrocortison wordt geprobeerd het natuurlijke dag-nacht ritme van cortisol zo goed als mogelijk na te bootsen. Dit kan door ’s ochtends vroeg de hoogste dosis in te nemen en later op de dag nog één of meer lagere doseringen. ’s Avonds laat is inname van hydrocortison niet nodig.

Onvoldoende bijnierandrogenen kunnen vervangen worden door het androgeen vervangend medicijn, DHEA. Dit is niet altijd nodig.

Cortisol afhankelijkheid en stress

Stress

Een gezond mens maakt in stressvolle situaties meer cortisol aan. Onder stress verstaan we lichamelijke stress (bijvoorbeeld ziekte), psychische stress (bijvoorbeeld examen) of verwonding (bijvoorbeeld ongeval, operatie). Omdat u cortisolafhankelijk bent, is het noodzakelijk dat u in dergelijke situaties meer hydrocortison inneemt. Als u dat niet doet, dan bestaat het gevaar van een zogenaamde bijniercrisis.

Hoe herken ik een bijniercrisis?

Een bijniercrisis ontstaat bij een plotselinge verergering van het tekort aan cortisol. Bij een bijniercrisis kan het tekort aan cortisol plotseling, maar ook sluipend ontstaan. Het treedt op als er sprake is van ernstige lichamelijke of geestelijke stress. Maar soms ook bij matige stress, als er hierbij niet goed gehandeld is.

De meest voorkomende verschijnselen van een bijniercrisis zijn:

• misselijkheid en een wee gevoel in de maag;
• braken;
• buikpijn en diarree;
• koorts;
• slaperigheid, sufheid, zwakte, neiging tot flauwvallen.

De polikliniek is op werkdagen bereikbaar van 08.00 - 17.00 uur