De komende vijf jaar wordt een sneltest ontwikkeld om bij patiënten met koorts de oorzaak vast te stellen. De sneltest kan in twee uur duidelijk maken of het bijvoorbeeld om een verkoudheidsvirus gaat of om ernstige ziekten als sepsis en hersenvliesontsteking. Kinderarts Michiel van der Flier: “Dankzij de grootschalige internationale samenwerking zullen ook kinderen met zeldzame ziekten van de baanbrekende methode kunnen profiteren.”

Infectie- en ontstekingsziekten vormen een van de meest voorkomende redenen waarom mensen naar de dokter gaan. Patiënten met koorts en klachten als hoofd-, spier- en gewrichtspijn zijn goed voor bijna een derde van alle bezoeken aan de huisarts en ruwweg een vijfde van alle bezoeken aan de spoedeisende hulp in ziekenhuizen. In verreweg de meeste gevallen is de onderliggende aandoening niet gevaarlijk, maar bij een kleine groep, vooral kleine kinderen en ouderen, gaat onder de klachten een levensbedreigende of kwaadaardige aandoening schuil.

Dagen tot weken

Om te kunnen vaststellen om welke infectie of ontstekingsziekte het gaat, zijn nu vaak verschillende bloedtesten en onderzoeken nodig. Het duurt soms dagen tot weken voordat de exacte diagnose gesteld kan worden en de juiste behandeling kan worden ingezet. Michiel van der Flier, kinderarts en infectioloog/immunoloog van het WKZ/UMC Utrecht: “Als kinderen nu met koorts op de spoedeisende hulp komen, krijgen ze vaak direct een antibioticum. Dat is uit voorzorg, maar zonder dat we zeker weten of een bacterie de achterliggende oorzaak van de koorts is. Dat kan bijvoorbeeld ook een virusinfectie zijn. Veel kinderen krijgen daarom onnodig antibiotica. Aan de andere kant worden kinderen met koorts nu soms ook onterecht niet onmiddellijk behandeld. De diagnose hersenvliesontsteking is bijvoorbeeld lastig, omdat een patiënt de algemene verschijnselen van een virusinfectie heeft. Pas later blijkt dan dat er sprake is van een levensbedreigende hersenvliesontsteking.”

22,5 miljoen euro

Een nieuwe studie moet het mogelijk maken om voor patiënten met koorts een snelle test in te voeren, die binnen twee uur duidelijkheid geeft over de oorzaak, of het nu om een verkoudheidsvirus gaat of om ernstige ziekten als sepsis en hersenvliesontsteking of het minder bekende syndroom van Kawasaki. Deze internationale DIAMONDS-studie kreeg onlangs een Europese Horizon 2020-beurs van 22,5 miljoen euro om de test te ontwikkelen en in vijf jaar naar ziekenhuizen in heel Europa te brengen. Doel is om sneller met de juiste behandeling te kunnen starten en onnodig gebruik van antibiotica te voorkomen. De studie wordt geleid door Michael Levin van het Imperial College in Londen en het consortium omvat teams uit Australië, Oostenrijk, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Italië, Letland, Slovenië, Nederland, Spanje, Zwitserland, Taiwan, Gambia, Australië, Nepal en het Verenigd Koninkrijk.

Uniek RNA-profiel

Eerder onderzoek van deze internationale groep liet zien dat elke ziekte samenhangt met een uniek RNA-profiel. Dit RNA-profiel is een patroon van genen die aan- of uitstaan in reactie op een ziekte. Omdat elke ziekte zijn eigen unieke RNA-profiel heeft, kan dit met een bloedtest worden ‘gelezen’ en benut om de diagnose te stellen. De onderzoekers, waaronder Michiel, gaan nu RNA-profielen van regelmatig voorkomende infecties en ontstekingsziekten verzamelen en opslaan in een publiek toegankelijke database. Wanneer artsen het RNA-profiel in het bloed van hun individuele patiënt vergelijken met de ziekte-profielen in de database, kunnen zij vervolgens snel een diagnose stellen.
“Het is een baanbrekende methode”, zegt Michiel. In onderzoekssetting wordt nu het hele RNA van 20.000 genen afgelezen. In het ziekenhuis is zo’n hoeveelheid praktisch niet toepasbaar. Bioinformatici gaan deze informatie daarom vereenvoudigen tot zo’n 80 à 150 genen, genoeg om onderscheid te maken tussen de meest relevante ziekteverwekkers en ziekten.” Zulke hoeveelheden zijn zelfs behapbaar voor een zogeheten point of care-apparaat, een apparaat waarmee je kunt testen dicht bij de patiënt. Michiel: “Als je zo een bloedtest afneemt, kun je twee uur later de uitslag hebben. Over vijf jaar verwacht ik dat we een betrouwbaar beeld van de DNA-profielen hebben. Het point of care-apparaat kan in zo’n vijf tot tien jaar beschikbaar zijn om toegepast te worden in ziekenhuizen.”

Kinderen met kanker

Michiel werkt in de DIAMONDS-studie samen met Wim Tissing (kinderoncoloog van het Prinses Máxima Centrum) en zijn WKZ-collega’s op de afdeling infectieziekten Tom Wolfs (kinderinfectioloog-immunoloog) en Bas Vastert (kinderreumatoloog/immunoloog). Samen zijn zij binnen het internationale consortium verantwoordelijk voor een speciale groep: kinderen met kanker. Elk jaar krijgen in Nederland zo’n 600 kinderen kanker. Zij hebben ten gevolge van de behandeling een verminderde afweer en zijn daarom erg vatbaar voor infecties, die in hun situatie levensbedreigend kunnen zijn. Michiel: “Omdat patiënten met kanker minder afweercellen in hun bloed hebben, moeten we goed onderzoeken of de nieuwe RNA-methode bij hen net zo betrouwbaar werkt. Met de nieuwe RNA-methode willen we beter testen en sneller gericht behandelen.” Behalve RNA-profielen van koorts en infecties bij kinderen met kanker zullen Michiel en zijn Utrechtse collega’s ook RNA-profielen verzamelen van kinderen met koorts die reuma en andere auto-immuunziekten en infecties hebben. Voor dit onderdeel van het onderzoek is € 400.000 vrijgemaakt.