Op 26 juni verdedigde Femke Lammertink haar proefschrift over de rol van stress op de ontwikkeling van de hersenen van pasgeboren baby's. Onderbouwd met bevindingen uit haar proefschrift, pleit Femke voor een nieuwe kijk naar deze hersenontwikkeling. “In plaats van alleen te kijken naar de negatieve effecten, wil ik graag een schijnwerper zetten op de veerkrachtigheid die deze jonge baby's van nature hebben.”
Femke vertelt: “Bij vroeggeboren baby’s wordt vaak eenzijdig gekeken naar de effecten van vroege stress op (hersen)ontwikkeling: stress heeft een negatief effect en leidt tot een verminderde groei van de hersenen. Omdat een groot deel van de prematuur geboren baby's juist goed ontwikkelt, waren wij benieuwd hoe vroege stressvolle gebeurtenissen tijdens Neonatale Intensive Care opname kunnen leiden tot een adaptieve verandering in breinontwikkeling. Hiermee belichten we beide kanten van stress: enerzijds de mogelijke beperkende effecten en anderzijds de stressbestendigheid, of aanpassing, na vroeggeboorte.”
Veerkrachtig
Wanneer we spreken over adaptief, hebben we het over het aanpassingsvermogen van ons brein. Femke: “Het brein blijkt zichzelf aan te kunnen passen aan de omstandigheden. Dat is een fenomeen wat we kennen uit een andere context: Het brein is in staat nieuwe verbindingen te creëren door een visueel stimulerende omgeving. Datzelfde kan gebeuren als gevolg van stress. Het brein van prematuur geboren kinderen kan zich zo aanpassen dat ze stressbestendiger worden. We noemen dat ook wel veerkrachtig.”
Versneld volwassen
Zo ontdekte ze dat stress er bij te vroeg geboren baby’s voor zorgde dat bepaalde hersennetwerken versneld volwassen werden ten opzichte van op termijn geboren baby’s. Ook zagen ze verschillen in gedrag tussen deze baby's. Femke vertelt: “We denken dat doordat de baby's op een neonatologie blootgesteld worden aan stress en een ongunstige omgeving, het brein als het ware een afweging moet maken. Het verkiest vervolgens de ontwikkeling van specifieke hersenverbindingen boven een andere. Deze veranderingen zijn een ‘gezonde’ reactie op een uitermate stressvolle omgeving. We weten op dit moment alleen nog niet of die veranderingen ook na het 2e levensjaar nog gunstig zijn.”
Femke: “We moeten toe naar een andere manier van kijken naar deze verandering: een herconceptualisering.” In plaats van te kijken naar de tekorten die een baby heeft, kijken naar de hoge mate van aanpassing. Femke: “Die aanpassingen heeft een kindje blijkbaar nodig om zo goed mogelijk om te gaan met de omstandigheden. Dat is een mooie eigenschap die vaak negatief benaderd wordt omdat men meer kijkt naar beperkingen in plaats van aanpassing.”
Grootschalige netwerken
Femke voerde haar onderzoek uit onder leiding van hoogleraar neonatologie Manon Benders en in samenwerking met Christiaan Vinkers (Amsterdam UMC), Martijn van den Heuvel (Amsterdam UMC) en Erno Hermans (Donders Instituut). Daarmee combineert Femke verschillende expertises in haar onderzoek: van computationele – met behulp van wiskundige modellen – netwerkwetenschappen tot klinische neurowetenschappen. Femke: “Mijn proefschrift is echt mede mogelijk gemaakt door deze samenwerkingen, het brein is namelijk ontzettend complex.”
Femke ligt toe: “Veel van de connecties in de hersenen vormen zich al vroeg in het leven.” Daarom keek Femke in dit onderzoek naar grootschalige hersennetwerken. “We hebben zowel gekeken naar onderling verbonden zenuwcellen, als naar de wegen en kruispunten in de hersenen op het moment dat ze nog in aanbouw zijn.”
Toekomst
Femke: “Op dit moment weten we nog niet wat bepaalde kinderen meer veerkrachtig maakt dan andere.” Om daarachter te komen moet er eerst meer onderzoek gedaan worden. Femke hoopt daarom haar onderzoek naar het beter begrijpen van adaptatie na vroege stress voort te zetten.
Toch wil Femke ouders van te vroeg geboren kinderen een hart onder de riem steken. “Het feit dat het kind te vroeg geboren is, is heel eng. Maar een groot deel van die kinderen is in staat om zich ondanks die valse start goed te ontwikkelen. Het brein van een baby is ontzettend veerkrachtig.”
