Prof. Saskia van Mil doet al meer dan 20 jaar onderzoek naar stofwisselingsziektes. Daarin richt ze zich vooral op de functie van galzouten (bepaalde stoffen in de gal), die een belangrijke rol spelen in de verwerking van voedingsstoffen. Op vrijdag 8 juli hield ze haar oratie. In dit artikel lees je meer over haar onderzoek.

Bij ruim een kwart van alle mensen wereldwijd is er sprake van leververvetting. Dat is vooral zo bij mensen met een Westerse levensstijl en met obesitas. Het ontstaat als het lichaam voor een langere periode meer voeding binnenkrijgt dan dat het nodig heeft. Het overschot van suikers en vetten uit voeding hoopt zich op in de lever.

De meeste mensen met leververvetting hebben hier geen last van en weten ook niet dat ze het hebben. Het kan jaren duren voordat ze klachten krijgen. Dat gebeurt meestal als de lever door de vervetting gaat ontsteken. Dan ontstaat er littekenweefsel en kan iemand nog ernstigere ziektes krijgt, zoals levercirrose en leverkanker.

Onderzoek naar stofwisselingsziektes

Prof. Saskia van Mil doet al meer dan 20 jaar onderzoek naar stofwisselingsziektes. “Stofwisseling is het omzetten van voedingsstoffen in energie in het lichaam, zodat het lichaam kan groeien, functioneren en bewegen,” vertelt ze. “In de stofwisseling speelt de lever een hele belangrijke rol. Dit orgaan is een soort distributiecentrum, het zorgt ervoor dat alle voedingsstoffen die de darmen opnemen door het hele lichaam worden verspreid.”

Sinds 2019 is Saskia hoogleraar Moleculair en Translationeel Metabolisme. Met haar onderzoeksgroep bestudeert ze stofwisseling van het menselijk lichaam en werkt ze aan nieuwe behandelingen voor ziektes zoals leververvetting.

Het belang van galzouten voor de stofwisseling

Saskia’s onderzoek richt zich voornamelijk op de functie van galzouten. “Het lichaam kan energie produceren vanuit 3 verschillende stoffen uit het dieet: koolhydraten, eiwitten en vetten. De darm kan uit zichzelf al koolhydraten en eiwitten opnemen. Maar voor vetten is er een hulpstof nodig, namelijk de galzouten. Galzouten zitten in gal en werken als een soort zeep. Ze kunnen vet oplossen in water en ervoor zorgen dat de darmen ook de vetten uit voeding kunnen opnemen. Het is belangrijk dat er een goede hoeveelheid galzouten aanwezig is, niet te weinig en zeker ook niet te veel,” legt ze uit.

Galzouten hebben nog een andere belangrijke functie: in de cel binden ze aan een receptor die FXR heet. Saskia: “FXR is een soort manager in de cel. Het stuurt enzymen en pompeiwitten aan om de voedingsstoffen naar de juiste plek in de cel te brengen en om te zetten in energie. FXR is heel gevoelig voor de hoeveelheid galzouten. De galzouten functioneren dus niet alleen als een soort zeep, het zijn ook signaalmoleculen voor de manager FXR.”

Verstoringen in de stofwisseling bij mensen met leververvetting

De samenwerking tussen de galzouten en FXR gebeurt vooral in de darm en in de lever. “We onderzoeken wat de rol is van galzouten en FXR bij leververvetting,” vertelt Saskia. “Misschien werkt FXR niet goed bij mensen die deze ziekte ontwikkelen of maken deze mensen te weinig galzouten aan. In een klinisch onderzoek krijgen patiënten met leververvetting een medicijn dat de werking van galzouten nabootst, in de hoop zo de lever weer gezonder te maken.”

“Maar zoals vaak in de wetenschap, blijkt het allemaal veel ingewikkelder dan we eerst dachten,” zegt ze met een glimlach. “FXR blijkt namelijk niet maar 1 manager te zijn, maar 4 verschillende! Van die 4 zijn er 2 die veel meer verschillende enzymen en pompeiwitten kunnen aansturen. En wat blijkt: juist die 2 ‘supermanagers’ zijn enorm ondervertegenwoordigd bij mensen met een vervette lever. We snappen nog niet hoe dit kan, maar dat gaan we uiteraard uitzoeken. Wel is al bekend dat meer van deze 2 meer aanwezig zijn bij mensen die meer bewegen en vasten. Dus ik stel me zo voor dat de populaire dieetstijl intermittend fasting waarbij je tot 16 uur per dag geen voedsel inneemt, en waarvan wordt geclaimd dat dit gewichtsverlies geeft en de ontwikkeling van diabetes verlaagt, iets met deze FXR-manager te maken heeft!”

Het onderzoek managen

Naast Saskia’s inspanningen als wetenschapper en als groepsleider van een club enthousiaste onderzoekers, is ze nog een andere uitdaging aangegaan. Sinds vorig jaar is ze het afdelingshoofd van het Center for Molecular Medicine (CMM). In dit centrum werken bijna 200 wetenschappers in 18 onderzoeksgroepen aan het vergroten van onze kennis over het menselijk lichaam op moleculair niveau, en willen ze begrijpen wat er in het lichaam verandert bij aandoeningen zoals kanker en stofwisselingsziektes.

Saskia pleit ervoor om het fundamentele onderzoek goed te faciliteren. “Ik vind het belangrijk dat onderzoekers zo autonoom mogelijk kunnen werken, in een stimulerende omgeving waarin ruimte is voor creativiteit en het uitwerken van innovatieve onderzoeksideeën. Daarbij zijn duurzame investeringen van belang. Het duurt meestal tientallen jaren voordat nieuwe kennis toepasbaar wordt in de kliniek. ”

Meer informatie en handige links

• Profielpagina Saskia van Mil
• Website van Saskia’s onderzoeksgroep
• Website Center for Molecular Medicine
• Lees meer over leververvetting op de website van de Maag Lever Darm Stichting

Foto in header door Ed van Rijswijk

Read in English >