Vier onderzoekers van het UMC Utrecht krijgen een Vidi-beurs van maximaal 800.000 euro. Dat heeft de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) bekendgemaakt. In totaal krijgen 97 vooraanstaande onderzoekers een Vidi. 

Met de Vidi kunnen de onderzoekers de komende vijf jaar een eigen, vernieuwende onderzoekslijn ontwikkelen en een onderzoeksgroep opzetten of verder uitbouwen. Het gaat om de volgende onderzoekers en projecten:

De fundamenten van hersenplasticiteit

Alex Bhogal, assistant professor, high field MRI-groep
Een beroerte kan een verwoestende invloed hebben op iemands leven en deelname aan de samenleving. Elk jaar hebben ongeveer 16.000 van de 40.000 beroertepatiënten in Nederland (40%) veel revalidatie nodig. Het resultaat daarvan is niet altijd goed: gemiddeld komt slechts zo’n 70 procent van wat verloren ging terug. We begrijpen nog niet goed waarom dat is, en op dit moment hebben we ook geen manier om de hersenen te 'repareren'. Wat we wel weten is dat de hersenen van mensen die na een beroerte goed herstellen veel ‘plasticiteit’ vertonen. Hun brein heeft het verbazingwekkende vermogen om netwerken te reorganiseren als reactie op letsel. Waarom sommige mensen plastischere hersenen hebben dan andere is onbekend, maar dat wil Alex Bhogal in dit project onderzoeken met geavanceerde beeldvormingstechnieken (7 tesla MRI). Zijn uiteindelijke doel is om mensen met een beroerte beter te kunnen helpen bij hun herstel. “Dit project biedt mij de mogelijkheid om mijn passie voor het begrijpen van de werking van de hersenen na te jagen”, aldus Alex. “De innovaties van de Utrechtse High Field MRI-onderzoeksgroep, en het bestaande onderzoek naar herstel na een beroerte bij het UMC Utrecht, kan ik daarbij heel goed benutten."

De ethiek van samenwerking tussen artsen en kunstmatige intelligentie

Karin Jongsma, universitair hoofddocent, Julius Centrum
In de geneeskunde werken artsen steeds vaker met kunstmatige intelligentie (KI). De relatie tussen arts en KI wordt daarbij beschreven als een vorm van samenwerking. We begrijpen echter nog niet goed wat hiermee bedoeld wordt: is dat zoals een samenwerking tussen een baas en zijn werknemer, tussen een politieagent en politiehond of zoals tussen twee gelijken? Dit project onderzoekt hoe we deze samenwerking moeten begrijpen en onder welke ethische voorwaarden samenwerking tussen arts en KI waardevol kan zijn voor medische besluitvorming. “Dat KI en digitalisering niet alleen mooie kansen biedt, maar ook zorgvuldige begeleiding van onder andere ethici vereist, is de meeste mensen inmiddels wel duidelijk,” aldus Karin. “Zeker in een context als geneeskunde is die begeleiding onmisbaar. Ik ben dan ook erg blij dat ik met de toekenning van deze Vidi bij kan dragen aan het beter begrijpen en ethisch begeleiden KI in de zorg. We zullen daarbij specifiek onderzoeken hoe artsen en AI samenwerken, hoe we die samenwerking moeten begrijpen en de implicaties daarvan voor medische besluitvorming.”

Tijd voor bioprinten

Riccardo Levato, universitair hoofddocent, Regenerative Medicine Center Utrecht
3D bioprinten, dat cellen inzet om menselijke weefsels na te maken, kan een revolutie betekenen in de geneeskunde. Tot nu toe is een bioprint het einde van het proces. Maar voor cellen begint het dan pas: zij moeten na het geprint worden nog volgroeien tot een echt weefsel. Riccardo Levato, die dit project ‘TIMESTAMP’ vanuit de diergeneeskundefaculteit van Universiteit Utrecht start, gaat een nieuwe generatie bioprinters ontwikkelen die cellen ook na het printen verder laten ontwikkelen en groeien tot het de functionele weefsels zijn die we nodig hebben. “Het printen van levende cellen is pas de eerste stap naar het maken van menselijke weefsels uit het lab. Ik ga technologie ontwikkelen die de celontwikkeling kan bijstaan en sturen om ook na het printen de weefsels te laten ontwikkelen. In feite voeg ik de dimensie tijd toe aan bioprinten.” Om dit te bereiken combineert Riccardo kunstmatige intelligentie, intelligente biomaterialen en ontwikkelingsbiologie.

 Een gids voor epilepsiechirurgie

 Maeike Zijlmans, hoogleraar Geavanceerde neurofysiologie bij epilepsiechirurgie
1 op de 100 mensen hebben epilepsie. Focale epilepsie, dus vanuit één plek in de hersenen, kan genezen worden met epilepsiechirurgie, wat mensen een levenslange ziekte bespaart. Daarvoor moet de neurochirurg zo precies mogelijk weten waar de epilepsie vandaan komt. Dit kan volgens Maeike Zijlmans door het elektrische hersensignaal tijdens hersenoperaties direct van de hersenschors te meten met speciale elektroden-matjes en de signalen met onder meer artificiële intelligentie te bestuderen. “Mijn team gaat ervoor zorgen dat we de elektrische handtekening van epilepsie gaan herkennen en gebruiken om genezing vaker mogelijk te maken”, vertelt ze. Epilepsie is niet alleen vervelend door de epileptische aanvallen, maar beïnvloedt ook de werking van de gezonde hersenen. Maeike wil ook de relatie tussen gezond en ziek weefsel beter begrijpen via het elektrische signaal. Met dit project maakt ze een stap richting de toekomst, door te kijken hoe we van buitenaf de epileptische signalen zo goed mogelijk op kunnen vangen. Maeike is verheugd dat ze een Vidi heeft gekregen: “Natuurlijk is dit een fantastisch erkenning, en het komt op precies het juiste moment om mijn groeiende onderzoeksgroep te bestendigen.”