We gaan met de billen bloot voor onderzoek

“We weten nu dat we een eeneiige tweeling zijn. Onze ouders dachten dat we twee-eiig waren. Dat heeft het onderzoek ons in ieder geval opgeleverd.” Mirjam en Judith Robart doen mee aan de TWIN-studie van het UMC Utrecht waarin wordt gezocht naar de oorzaak van chronische darmontsteking.

Judith heeft colitis ulcerosa, Mirjam niet. “Ik zie hoe groot de gevolgen zijn van deze aandoening voor mijn zus. Daarom doe ik mee aan dit onderzoek. En het is een stuk minder vervelend dan ik dacht. We maken er eigenlijk iedere keer een gezellige middag van.”

Enorme impact

In Nederland hebben zo’n 90.000 mensen IBD. IBD staat voor Inflammatory Bowel Diseases en is de verzamelnaam van chronische darmontstekingen. De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn de meest voorkomende varianten. Een overactief immuunsysteem in de darm leidt tot de ontstekingen die vooral vermoeidheid, buikpijn en diarree veroorzaken. En dat kan een enorme impact op je leven hebben.  

Als de tweeling uit Papendrecht samen koffie drinkt in de zonnige tuin van Judith, duidt niets er op het eerste gezicht op dat de één een chronische ziekte heeft en de ander niet. Maar dat is schijn. Mirjam heeft twee drukke banen, een kind en gaat liefst op actieve vakanties. Judith werkt parttime, heeft twee kinderen en kan niks van te voren plannen omdat ze niet weet of ze dat aankan. Ze is vroeger een paar jaar uit de roulatie geweest en kan haar werk ook nu al een paar maanden niet doen vanwege haar ziekte. “Als ik me goed voel, ga ik wel eens een dagje weg. Maar dat weet ik pas op de dag zelf. Als ik ernstige buikpijn of zere gewrichten heb, aan de diarree ben of doodmoe, heeft het echt geen zin erop uit te gaan.”

De chronische darmontsteking begon bij Judith toen ze zestien was. Ze had darmklachten en was vaak misselijk. Na haar zwangerschap – zes jaar later – werd het veel erger. Hoewel ze eerst voor aansteller werd uitgemaakt, werd na herhaaldelijk doktersbezoek eindelijk de diagnose colitis ulcerosa gesteld; haar hele dikke darm was ontstoken. Nadat ze drie jaar vrijwel niks kon doen, sloegen eindelijk de ontstekingsremmers aan. Die gebruikt ze nu nog steeds.

Dieet

De zussen hebben zich vaak afgevraagd hoe het kan dat een van hen wel deze ziekte kreeg en de ander niet. “Genetisch zijn we hetzelfde. We zijn in dezelfde omgeving opgegroeid, aten en eten altijd gezond. Het enige verschil is dat Judith rookte en ik niet”, vertelt Mirjam.

Inmiddels heeft Judith wel gemerkt wat bij haar de aandoening verergert. “Stress speelt een hele duidelijke rol. En ook merk ik het direct als ik niet goed eet, te weinig vezels bijvoorbeeld.” Ze volgt daarom een vezel- en eiwitrijk dieet en vermijdt suiker. “En ik maak alles vers. Geen zakjes en pakjes. Desondanks word ik toch nog regelmatig door mijn ziekte overvallen.”

Onbekende oorzaak

Hoewel IBD al meer dan honderd jaar bekend is, is de oorzaak dat niet. Er zijn wel behandelingen. Met ontstekingsremmende medicijnen bijvoorbeeld of immuunsysteem onderdrukkende middelen, maar die hebben weer allerlei nadelen. De verwijdering van een deel van de darm, is de uiterste mogelijkheid als niks anders werkt. Allemaal symptoombestrijding, niets dat de oorzaak aanpakt. Omdat die oorzaak nog niet bekend is.

Er zijn wel enkele theorieën, vertelt Eelco Brand, onderzoeker in het UMC Utrecht. Het zou bijvoorbeeld aan het microbioom kunnen liggen: de bacteriën die in de darm leven. “We zien bij mensen met IBD dat hun microbioom minder verschillende soorten bacteriën heeft. Maar het is onduidelijk of dat IBD veroorzaakt, of dat dat een gevolg ervan is.”

Kwetsbaar

Een onvoldoende functionerend slijmvlies is een andere mogelijke oorzaak. De darm staat in direct contact met de buitenwereld, slechts één laagje cellen (het slijmvlies) scheidt binnen van buiten. Dat moet ook, om de opname van voedingsstoffen zo goed mogelijk te maken. Maar het maakt ook kwetsbaar. Want ook ziekmakende bacteriën kunnen op die manier gemakkelijk het lichaam binnendringen. Dat is ook de reden dat het immuunsysteem in de darmen constant alert is. Het slijmvlies, en het laagje slijm dat de binnenkant van de darm bekleedt,  speelt daarbij een rol.  Als het slijmvlies onvoldoende functioneert kan dat tot een overactief immuunsysteem leiden, wat weer tot een chronische ontsteking kan leiden.

Bekend is dat de aanleg voor IBD gedeeltelijk erfelijk is, onbekend waarom de een het wel en de ander het niet krijgt. Leefstijl, zoals voeding, roken en alcohol, lijkt invloed te hebben.

Tweelingenonderzoek

Om beter te begrijpen hoe IBD ontstaat, startten onderzoekers van het UMC Utrecht met TWIN-onderzoek. Eelco: “Tweelingen hebben gemeen dat ze dezelfde erfelijke achtergrond (identieke bij eeneiige en gedeeltelijk hetzelfde bij twee-eiige tweelingen)  hebben en dat ze in dezelfde omgeving onder dezelfde omstandigheden zijn opgegroeid. Met dit onderzoek hopen we juist de verschillen te vinden die maken dat de een wel en de ander geen IBD krijgt. We onderzoeken tweelingen waarvan beide IBD hebben, of één van de twee. Daarnaast onderzoeken we ook tweelingen die allebei geen IBD hebben, maar die zijn tot nu toe nog iets lastiger om te vinden.”

Voor het onderzoek zamelt Eelco heel wat materiaal in. Van de tweelingen is regelmatig ontlasting nodig, een uitstrijkje uit de mond, urine, bloed en wat slijmvlies uit de endeldarm. “We kijken naar het microbioom (de darmflora) en naar het metaboloom, dat zijn de stofjes die na omzetting van voedingsmiddelen in de darm vrijkomen. En we bekijken hoe het afweersysteem in de darm werkt. We kunnen bijvoorbeeld zien op welke bacteriën de antilichamen van onze afweer gaan zitten. Zijn dat alleen de ziekte veroorzakende bacteriën, of zetten ze ook de aanval in op andere bacteriën?”
Voor het onderzoek komen de tweelingen vijf keer in twee jaar tijd naar het UMC Utrecht. “Sommige deelnemers zien de eerste keer op tegen de afname van slijmvlies uit de endeldarm. Tot nu toe blijkt dat iedereen het achteraf vindt meevallen. Het is niet pijnlijk.”

Niet belastend

Nu doen er 58 tweelingparen mee aan het onderzoek. Mirjam en Judith waren het tweede paar. Zij komen in november voor het laatst.  Judith: “Toen ik via de patiëntenvereniging over dit onderzoek las, wilde ik er meteen aan meedoen. Maar ik twijfelde wel of ik Mirjam kon vragen.” Mirjam vertelt dat zij er ook niet lang over hoefde na te denken. “Het zou zo fijn zijn, als dit tot een behandeling leidt die de oorzaak aanpakt. En voor mij is het helemaal niet belastend. Ja, het is de eerste keer raar om je broek uit te trekken bij dat darmonderzoek. Maar het went heel gauw om met de billen bloot te gaan, geen enkel probleem. Ik vind het juist zo goed dat Judith dit doet. Het kost haar veel meer moeite.” Ze glimlacht naar haar zus: “Ik ben dan ook poepetrots op haar”.