Verhogen cortison, bijniercrisis voorkomen

In deze folder leest u over hoe u een bijniercrisis kunt voorkomen door zelfstandig de dosis cortison-acetaat te verhogen. 

(De adviezen in deze folder zijn voor patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie die cortisonacetaat gebruiken. Voor patiënten die hydrocortison, prednison of dexamethason gebruiken zijn andere folders beschikbaar.)

Dit kan nodig zijn bij lichamelijke en geestelijke stresssituaties. De adviezen in deze folder noemen we ook wel ‘stressinstructies’. De folder is een aanvulling op de informatie die u van uw behandelend arts ontvangen heeft. Heeft u na het lezen van de folder nog vragen? Dan kunt u altijd terecht bij uw behandelend arts of de verpleegkundige van de afdeling.  

Waarom zijn stressinstructies noodzakelijk? uitklapper, klik om te openen

Omdat u bijnierschorsinsufficiëntie hebt, maken uw bijnieren te weinig cortisol. Daarom gebruikt u het medicijn cortison-acetaat. Dit medicijn vult het cortisoltekort aan. In een stresssituatie heeft uw lichaam meer cortisol nodig. Stresssituaties zijn bijvoorbeeld ziekte, een ongeval, een operatie of geestelijke stress. In deze gevallen moet u de cortisonacetaat-dosering verhogen. Als u dat onvoldoende doet, dan bestaat het gevaar van een bijniercrisis. Dit is een levensbedreigende situatie die ontstaat door een ernstig tekort aan cortisol.

In de ‘Richtlijn voor inname van cortison-acetaat ter voorkoming van een bijniercrisis’ leest u wanneer en met welke dosering u de cortison-acetaat moet verhogen. U leest ook wanneer een noodinjectie met hydrocortison (SoluCortef®) gegeven moet worden en wanneer u moet bellen met de internist-endocrinoloog.

Wat zijn klachten of verschijnselen van een tekort aan cortisol? uitklapper, klik om te openen

Door een juiste behandeling met cortison-acetaat verdwijnen of verminderen de meeste verschijnselen van bijnierschorsinsufficiëntie. Indien de behoefte aan cortisol in uw lichaam toeneemt en de dosering onvoldoende wordt verhoogd, dan kunnen verschijnselen van een tekort aan cortisol weer ontstaan of verergeren.

Milde verschijnselen van een tekort aan cortisol zijn:

• vermoeidheid
• concentratieproblemen
• spierzwakte
• somberheid
• geen eetlust
• duizeligheid

Ernstige verschijnselen van een tekort aan cortisol noemen we een bijniercrisis. In de volgende paragraaf leest u waaraan u een bijniercrisis kunt herkennen.  

Hoe herken ik een bijniercrisis uitklapper, klik om te openen

Een bijniercrisis ontstaat bij een plotselinge verergering van het tekort aan cortisol. Een bijniercrisis kan voorkomen bij alle vormen van bijnierschorsinsufficiëntie. Bij een bijniercrisis kan het tekort aan cortisol plotseling maar ook sluipend ontstaan. Het treedt op als er sprake is van ernstige lichamelijke of geestelijke stress. Maar soms ook bij matige stress, als er hierbij niet goed gehandeld is. 

De meest voorkomende verschijnselen van een bijniercrisis zijn:

• misselijkheid en een wee gevoel in de maag
• braken
• buikpijn en diarree
• koorts
• slaperigheid, sufheid, zwakte, neiging tot flauwvallen 

Richtlijn voor inname van cortisonacetaat ter voorkoming van een bijniercrisis uitklapper, klik om te openen

Hoelang moet ik de cortison-acetaat stressdosering hanteren? uitklapper, klik om te openen

In het geval van ziekte dient u extra cortison-acetaat te gebruiken volgens bovenstaande richtlijn totdat u weer beter bent. Dit betekent dat u geen ziekteverschijnselen en geen koorts meer heeft. Vanaf dit punt gaat u afbouwen. Hoe u de dosering moet afbouwen leest u in de volgende paragraaf. 

Bij ernstige geestelijke stress is de duur van de stressdosering afhankelijk van de situatie en de mate van stress die u ervaart. Bijvoorbeeld: als een dierbaar persoon overlijdt, kan het moment van het slechte nieuws erg stressvol en ingrijpend zijn. Neem dan meteen 25 mg cortison-acetaat in en verdubbel de rest van de dag de gebruikelijke dosering. De volgende dag gaat u de cortisonacetaat weer verlagen naar uw normale dagdosering. Krijgt u toch weer klachten of verschijnselen van een tekort aan cortisol? Verhoog dan de dosering met 5 mg tot maximaal de dubbele dosis cortison-acetaat. Op de dag van de uitvaart verdubbelt u weer de cortison-acetaat. 

Hoe moet ik de cortison-acetaat stressdosering afbouwen? uitklapper, klik om te openen

Als u geen koorts en/of ziekteverschijnselen meer heeft, dan bouwt u de cortison-acetaat stressdosering af naar uw eigen onderhoudsdosering. Dit doet u in twee tot vier dagen, afhankelijk van de dosering en klachten. Tijdens het afbouwen neemt u de cortison-acetaat op de gebruikelijke tijden in.

Indien de totale stressdosis 75 mg (of meer) per dag was, dan gaat u afbouwen met 25 mg per dag tot dagdosis van 50 mg, daarna 10 mg per dag tot uw onderhoudsdosis.

Indien de totale stressdosis minder dan 75 mg per dag was, dan gaat u afbouwen met 10 mg per dag tot uw onderhoudsdosis.

Voorbeeld 1: patiënt met een gebruikelijke dagdosis van 15 - 5 mg cortisonacetaat

In verband met ernstige lichamelijke stress is de cortisonacetaat-dosering verhoogd naar 25 – 25 – 25 mg (75 mg/dag).

Na herstel van koorts en/of ziekteverschijnselen start het afbouwen:

dag 1: 25 - 12.5 - 12.5 mg = 50 mg

dag 2: 20 - 10 - 10 mg = 40 mg

dag 3: 15 - 10 - 5 mg = 30 mg

dag 3: 15 - 5 mg = 20 mg, onderhoudsdosis

Voorbeeld 2: patiënt met gebruikelijke dagdosis van 25 – 12.5 mg cortison-acetaat

In verband met ernstige lichamelijke stress is de cortisonacetaat-dosering verhoogd naar 50 – 25 – 25 mg (100 mg/dag).

Na herstel van koorts en/of ziekteverschijnselen start het afbouwen:

dag 1: –50 – 12.5 – 12.5 mg = 75 mg

dag 2: 25 – 12.5 – 12.5 mg = 50 mg

dag 3: 25 – 12.5 mg = onderhoudsdosis

Voorbeeld 3: patiënt met gebruikelijke dagdosis van 15 - 5 mg cortisonacetaat

In verband met matige lichamelijke stress is de cortisonacetaat-dosering verhoogd naar 20 - 10 - 10 mg (40 mg/dag).

Na herstel van koorts en/of ziekteverschijnselen start het afbouwen:

dag 1: 20 - 10 mg = 30 mg

dag 2: 15 - 5 mg = 20 mg, onderhoudsdosis

Voorbeeld 4: patiënt met gebruikelijke dagdosis van – 25 – 12.5 mg cortison-acetaat

In verband met matige lichamelijke stress is de cortisonacetaat-dosering verhoogd naar 25 – 25 – 25 mg (75 mg/dag).

Na herstel van koorts en/of ziekteverschijnselen start het afbouwen:

dag 1: 25 – 12.5 – 12.5 mg = 50 mg

dag 2: 25 – 12.5 mg = 37.5 mg, onderhoudsdosis

Belangrijke extra informatie: uitklapper, klik om te openen

Bij het ontstaan van klachten passend bij bijnierschorsinsufficiëntie bij cortisonacetaat afbouw: eerst een stap terug in het schema, en vervolgens 2 dagen per dosis-stap nemen.

Wat moet ik doen bij langdurige ziekte? uitklapper, klik om te openen

Raadpleeg uw huisarts als u zich langer dan 48 uur (ernstig) ziek voelt en/of koorts heeft. De huisarts kan dan onderzoek verrichten naar de onderliggende oorzaak (bijvoorbeeld een neus-bijholteontsteking of een blaasontsteking). Als het nodig is start de huisarts een aanvullende behandeling. Vertel aan uw huisarts dat u bijnierschorsinsufficiëntie heeft. Indien nodig, kan de huisarts overleggen met uw internist-endocrinoloog.

Wilt u advies over de cortison-acetaat stressdosering? Neem dan contact op met uw internist-endocrinoloog.

Hoe kan hydrocortison (SoluCortef®) toegediend worden? uitklapper, klik om te openen

Hydrocortison (SoluCortef®) kan door middel van een injectie in een spier toegediend worden. Dit kunt u, of iemand in uw naaste omgeving leren van uw behandelend internist-endocrinoloog (eventueel van uw huisarts). Een andere toedieningsmogelijkheid is door middel van een injectie in het bloedvat of via een infuus. Toedienen via een bloedvat kan alleen door een hierin geschoolde en bevoegde hulpverlener uitgevoerd worden.

Bij bepaalde stollingsziekten of het gebruik van sommige bloedverdunners (bijvoorbeeld acenocoumarol of fenprocoumon) is het beter dat u geen injectie in uw spier krijgt, omdat er dan een grotere kans bestaat op een bloeding in de spier. Bij gebruik van bloedverdunners zal er overlegd moeten worden met de behandelend internist-endocrinoloog over een alternatief. Vaak wordt ervoor gekozen dat de huisarts hydrocortison (SoluCortef®) in de ader toedient. Ook bestaat de mogelijkheid dat hydrocortison (SoluCortef®) door middel van twee onderhuidse injecties wordt toegediend.

Wanneer moet ik bellen met mijn internist-endocrinoloog? uitklapper, klik om te openen

In de richtlijn wordt duidelijk aangegeven wanneer u moet bellen met de internist-endocrinoloog. Dit is altijd in het geval van:

• aanhoudend braken
• aanhoudend (water)dunne diarree: ongeveer één tot twee keer per uur
• verminderd bewustzijn / coma 

Daarnaast moet u bellen als u, nadat u de hydrocortison verhoogd heeft, steeds zieker wordt en u het niet vertrouwt. Maar ook als u twijfelt over uw ziekte of handelwijze. 

Na een injectie met hydrocortison (Solu-Cortef®) moet altijd overlegd worden met de internist-endocrinoloog. Dit moet ook als de huisarts de injectie met hydrocortison (SoluCortef®) heeft gegeven. De internist-endocrinoloog beoordeelt ook of u gezien moet worden op de Spoedeisen-de hulp en maakt verdere afspraken. 

Hoe bereid ik me voor op mogelijke problemen? uitklapper, klik om te openen

Het is heel belangrijk dat u goed weet wanneer en hoe u uw cortison-acetaat moet verhogen met tabletten en wanneer de noodinjectie met hydrocortison geïnjecteerd moet worden. Draag altijd extra cortison-acetaat tabletten bij u en neem uw noodinjectie met hydrocortison (SoluCortef®) met u mee als u langer dan een dag ergens anders verblijft. Vraag iemand van uw vrienden of familie om u te helpen in het uitvoeren van de stressinstructies en een oogje in het zeil te houden bij ziekte. Bespreek met deze persoon de stressinstructies en wat er moet gebeuren bij een bijniercrisis. Bespreek of deze persoon ook training wil volgen in het injecteren van hydrocortison in een spier. Dit kunt u uiteraard zelf ook leren. Maar soms kunt u te ziek zijn om dit goed uit te kunnen voeren.

Het is belangrijk dat u een afspraak met uw huisarts maakt en de adviezen in de folder doorneemt. Spreek met de huisarts af dat hij/zij direct komt als de noodinjectie met hydrocortison toegediend moet worden en u en/of uw naasten dit zelf niet (meer) kan. Dit moet vastgelegd worden in uw patiëntdossier, zodat de huisartsenpost hier ook van op de hoogte is.  

Draag een SOS medaillon en een medische verklaring (alarmbrief/SOS noodbrief) bij u zodat hulpverleners in geval van nood weten dat u bijnierschorsinsufficiëntie heeft. Er zijn verschillende SOS medaillons beschikbaar. U kunt ze bestellen bij onder andere whitecross foundation, de apotheek, een juwelier of zoeken via een andere webshop op internet. Naast een SOS medaillon zijn er andere mogelijkheden om in geval van nood hulpverleners te laten weten dat u bijnierschorsinsufficiëntie heeft. Deze mogelijkheden zijn:

• In Case of Emergency (ICE) programmeren in uw telefoon
• European Emergency Card

Waarmee moet ik rekening houden als ik op reis ga? uitklapper, klik om te openen

Houd er bij het plannen van verre reizen rekening mee dat u bijnierschorsinsufficiëntie heeft. Het is namelijk belangrijk dat u gebruik kunt maken van medische zorg bij een (dreigende) bijniercrisis. Wij raden u af te reizen naar locaties waar medische zorg niet of slecht beschikbaar is. Bij vragen neem contact op met uw endocrinoloog of endocrinologie verpleegkundige.

Wij adviseren u om op reis in ieder geval het volgende mee te nemen:

• voldoende medicijnen, bijvoorbeeld 75 mg cortisonacetaat per dag, zodat u bij medicatieverlies of bij ziekte voldoende medicatie heeft om op terug te vallen
• zakjes ORS en eventueel loperamidetabletten in geval van ernstige diarree
• alarmbrief/SOS noodbrief (medische verklaring in Nederlands en Engels)
• medisch paspoort (via uw apotheek verkrijgbaar)
• de ‘Richtlijn voor inname van cortison-acetaat ter voorkoming van een bijniercrisis’
• 1 of 2 ampullen met 100 mg hydrocortison (SoluCortef®), inclusief een spuit, opzuignaald en een injectienaald

Op de website van de bijniervereniging NVACP (www.nvacp.nl), de website van het Centraal Administratiekantoor (www.hetcak.nl) en de website van rijksoverheid (www.rijksoverheid.nl) vindt u meer informatie over hoe u zich voor kunt bereiden op een reis. Afhankelijk van uw reis kunt u ook een Travelclinic consulteren.

Meer informatie uitklapper, klik om te openen

Kijk voor meer informatie op de website van BijnierNET(www.bijniernet.nl) en de website van de bijniervereniging NVACP (www.nvacp.nl).

Gebruik van de folder uitklapper, klik om te openen

De folder “Verhogen van cortison-acetaat om een bijniercrisis te voorkomen’ is een product van BijnierNET. De folder mag vrij gebruikt worden. Wijzigen van de tekst is niet toegestaan. Bij vragen kunt u zich wenden tot de werkgroep ‘Richtlijn voor inname van hydrocortison ter voorkoming van een bijniercrisis’ via www.bijniernet.nl:

Samenstelling werkgroep:

• Prof. dr. A.R.M.M. Hermus (voorzitter), Internist-endocrinoloog, Radboudumc
• N.T.M. van der Meij (secretaris), verpleegkundig specialist, UMC Utrecht
• Dr. P.M.J. Zelissen, internist-endocrinoloog, UMC Utrecht
• Dr. L.C.C.J. van der Plas-Smans, internist-endocrinoloog, UMC Utrecht
• Dr. N. Stikkelbroeck, internist-endocrinoloog, Radboudumc
• M. Kerstens, verpleegkundig specialist, Radboudumc
• Dr. E.F.C. van Rossum, internist-endocrinoloog, Erasmus MC
• Dr. R.A. Feelders, internist-endocrinoloog, Erasmus MC
• Prof. dr. A.M. Pereira, internist-endocrinoloog, LUMC
• Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, internist-endocrinoloog, UMCG
• Dr. A.A.M. Franken, internist-endocrinoloog, Isala klinieken
• Dr. M.E. Sanson-van Praag, internist-endocrinoloog, Meander Medisch Centrum
• Dr. J.P.H. van Wijk, internist-endocrinoloog, Ziekenhuis Gelderse Vallei
• Dr. M. de Fost, internist-endocrinoloog, Waterlandziekenhuis
• T. Westerbeke, Bijniervereniging NVACP
• M. Marks-de Korver, Bijniervereniging NVACP
• J.G. Beun, BijnierNET
• A. Noordzij, BijnierNET

Polikliniek Endocrinologie uitklapper, klik om te openen

De polikliniek Endocrinologie is op werkdagen telefonisch bereikbaar via 088 75 563 03.

Ook zijn wij te bereiken via het patiëntenportaal, hier kunt u in contact komen met uw behandelend arts. Voor meer informatie over het patiëntenportaal ga naar www.umcutrecht.nl, links boven kunt u met uw DigiD inloggen in uw gegevens.

Uitsluitend in geval van spoed kunt u de polikliniek Endocrinologie en zo nodig de dienstdoende endocrinoloog via de onderstaande telefoonnummers bereiken:

• Tijdens kantooruren: 088 75 563 04.
• Buiten kantooruren: 088 75 555 55 (vraag om u door te verbinden met de arts assistent interne geneeskunde die overlegd zo nodig met de endocrinoloog).

Contact uitklapper, klik om te openen

De polikliniek is op werkdagen bereikbaar van 08.00 - 17.00 uur