U ontvangt deze folder omdat u (risico op) ondervoeding hebt. Dit komt doordat uw gewone voeding niet meer voldoende is of omdat u minder eet. U hebt daardoor waarschijnlijk gewichtsverlies.
Ondervoeding kan voorkomen of behandeld worden door meer te eten, meer energie- en eiwitrijke producten te gebruiken en door te blijven bewegen indien mogelijk.
Deze folder geeft informatie over ondervoeding, welke energie- en eiwitrijke producten u het beste kunt gebruiken, bewegen, gewichtscontrole en het gebruik van dieetproducten.
Wat is ondervoeding? uitklapper, klik om te openen
Ondervoeding bij ziekte is een veel voorkomend probleem. Ongeveer één op de drie patiënten is ondervoed, of loopt het risico ondervoed te raken. Bij ondervoeding heeft uw lichaam een tekort aan voedingstoffen, vooral energie en eiwit. Het lichaam breekt hierdoor reservevoorraden vet af om aan energie te komen. Eiwit zit overal in uw lichaam (hart, hersenen, lever, nieren, bloed, huid en spierweefsel). Voldoende eiwit is nodig om je goed te voelen en goed te kunnen functioneren. Bij een tekort aan eiwit breekt het lichaam spierweefsel af om het eiwit aan te vullen. Uw spiermassa wordt kleiner en u valt af.
Bij ondervoeding hebt u;
- minder spierkracht en bent u sneller moe,
- een verminderde werking van hart, hersenen, lever en nieren,
- een minder goede afweer,
- meer kans op complicaties,
- meer tijd nodig om te herstellen na ziekte of behandeling.
Ondervoeding komt vaak voor bij chronisch zieken en bij mensen die een grote operatie of veel onderzoeken ondergaan. Ouderen hebben een groter risico omdat ze vaker ziek zijn en minder bewegen.
Waarom is voeding belangrijk? uitklapper, klik om te openen
Uw voeding levert energie in de vorm van calorieën. Energie is de brandstof die nodig is om het lichaam goed te laten functioneren. U kunt dingen doen, zoals lopen, fietsen en huishoudelijke werkzaamheden. Naast calorieën is ook eiwit belangrijk. Eiwit is nodig voor het onderhoud en het herstel van het lichaamsweefsel zoals hart, hersenen, lever, nieren, bloed, huid en spierweefsel. Voldoende energie en eiwit zijn nodig om je goed te voelen, te herstellen en goed te kunnen functioneren. Ondervoeding kan voorkomen of behandeld worden door vaker te eten en uw voeding energie- en eiwitrijker te maken.
Waarom is bewegen belangrijk? uitklapper, klik om te openen
Ook bewegen is belangrijk bij het voorkomen en behandelen van ondervoeding. Regelmatig bewegen voorkomt spierafbraak en helpt bij het (weer) opbouwen van spieren. Bewegen zorgt voor een betere opname van eiwit in de spieren. Als bewegen voor u lastig is, overleg dan met uw (huis)arts of fysiotherapeut welke beweging of oefeningen bij u passen.
U bent misschien al bekend met een zoutbeperking en/of een vochtbeperking. In dat geval moet u de voedingsadviezen uit deze folder daar op aanpassen. De voedingsadviezen die niet geschikt zijn bij een zoutbeperking, zijn gemarkeerd met een *.
Hoe kan uw voeding energie- en eiwitrijker worden? uitklapper, klik om te openen
Eiwit komt vooral voor in dierlijke producten zoals vlees, vis, kip, eieren, kaas en melkproducten. Peulvruchten, noten en brood en sojamelk bevatten ook eiwit.
U kunt de voeding als volgt energie- en eiwitrijker maken:
- Eet 3 maaltijden per dag en meerdere tussendoortjes.
- Eet op vaste tijden en sla geen maaltijd over.
- Neem voor het slapen gaan ook een eiwitrijke kleine maaltijd of tussendoortje.
- Gebruik veel eiwitrijke producten, op elk eetmoment.
- Op het etiket van producten staat de hoeveelheid eiwit vermeld,
- Aan sommige soorten melk, kwark, (drink)yoghurt en repen is extra eiwit toegevoegd, deze producten maken het makkelijker meer eiwit te eten,
- Drinken gaat soms makkelijker dan eten. Kies dan voor een zuivelproduct.
Algemene adviezen
- Varieer in de keuze van gerechten en producten.
- Neem rustig de tijd om te eten en drinken.
- Extra aandacht en zorg zijn prettig, maar het opdringen van voedsel of het aanbieden van grote porties helpen meestal niet.
Adviezen voor broodmaaltijden
Uw broodmaaltijden worden energie- en eiwitrijker door brood royaal te besmeren en te beleggen. Kies vooral de volvette producten.
- Licht volkorenbrood, bruinbrood, witbrood en geroosterd brood geven een minder verzadigd gevoel dan roggebrood en volkorenbrood.
- Besmeer het brood royaal met (dieet)margarine of roomboter*. Bij zoutbeperking: ongezouten roomboter.
- Beleg het brood royaal met volvette (smeer)kaas*, vleeswaren*, paté*, pindakaas* of hazelnootpasta.
- Andere mogelijkheden om brood te beleggen zijn:
- salades (selderie-, eier-, kipsalade)*,
- gebakken vis, haring*, vis uit blik*,
- knakworstjes*, ragout of kroket*
- gebakken of gekookt ei, omelet of roerei.
- In plaats van brood kunt u een vervanging nemen zoals beschuit, knäckebröd, croissant, krentenbrood, suikerbrood, harde of zachte bolletjes, pannenkoeken of poffertjes of een tosti.
- Andere variaties voor brood zijn pap, vla, yoghurt of drinkontbijt.
- Kies voor volle melkproducten zoals volle yoghurt, boerenyoghurt, volle vla, volle melk, volle chocolademelk of roomkwark.
- Voeg aan pap, vla of yoghurt een scheutje ongeklopte slagroom toe.
- U kunt aan melk of yoghurt muesli of cornflakes toevoegen.
- Aan warme pap kunt u (dieet)margarine of roomboter* toevoegen. Bij zoutbeperking: ongezouten roomboter.
- Heldere soep* en bouillon* wekken de eetlust op, maar leveren weinig energie (calorieën). Een maaltijdsoep*, zoals erwtensoep*, bruine bonen- soep* of minestronesoep*, is een goede vervanger van de (brood)maaltijd. Bij zoutbeperking: soep gemaakt met zoutarme bouillon is geschikt.
Adviezen voor de warme maaltijd
Uw warme maaltijd wordt energierijker door room, dieetmargarine of roomboter aan de groente, puree, saus en desserts toe te voegen. Vlees, vis en kip bevatten veel eiwit. Kies de gerechten die gemakkelijk te bereiden zijn en waar u trek in hebt. Bij zoutbeperking: bereid de warme maaltijd zonder toegevoegd zout.
- Als het eten van vlees, vis of kip niet lukt, kunt u dit vervangen door een vegetarische vleesvervanging, bijvoorbeeld (roer)ei, omelet, kaasragout of tahoe.
- Neem in plaats van warm vlees ook eens koud vlees of vleeswaren*.
- Probeer een maaltijdsalade met koud vlees, kip of vis.
- Neem een broodmaaltijd als warm eten u tegen staat.
- Aardappelpuree, gebakken aardappelen, patates frites, pasta- of rijstgerechten leveren meer energie (calorieën) dan gekookte aardappelen.
- Gratineer de groente met kaas*.
- Rauwkost geeft een groter verzadigingsgevoel dan gekookte groente. Wanneer u rauwkost eet, doe mayonaise of olie in de dressing. Voeg royaal kaas* (geitenkaas*, brie*, mozzarella*), of vleeswaren* (spekjes*, ham*) of noten zonder zout toe.
- Gepaneerd vlees en gepaneerde vis zijn calorierijk.
- Jus kunt u afwisselen met een saus* zoals champignonsaus*, roomsaus* of kerriesaus*. Bij zoutbeperking: zelfgemaakte jus en saus zonder toegevoegd zout zijn geschikt.
- Neem als nagerecht volle melkproducten, roomijs, fruit met slagroom of kant-en-klare toetjes. Neem bij een vol gevoel het toetje een uur later.
Adviezen voor tussendoortjes
Neem tussen de maaltijden door iets extra’s zoals een snack of een kleine maaltijd.
Voorbeelden van energierijke tussendoortjes met (relatief) weinig zout zijn:
- Milkshake van volle melk, roomijs en fruit.
- Volle melkproducten, chocolademelk, en kant-en-klare toetjes.
- Beschuit, knäckebröd, ontbijtkoek, crackers of toastjes royaal besmeerd en belegd met MonChou, Hüttenkäse of sandwichspread.
- Gebak, gevulde koek, amandelbroodje, stroopwafel, cake of andere koeken.
- Krentenbrood, suikerbrood of ontbijtkoek royaal besmeerd.
- Chocolade(repen), bonbons en candy bars.
- (Zoete) popcorn, ongezouten pinda’s en ongezouten noten, pelpinda’s, suikerpinda‘s, chocoladerozijnen en chocoladepinda‘s, ongezouten studenten en elitehaver, rozijnen en dadels.
Voorbeelden van energierijke tussendoortjes met veel zout zijn:
- Gezouten noten*, gezouten pinda’s*, chips* en zoute koekjes*.
- Blokje kaas*, stukje worst*, slaatje*, saucijzenbroodje*, worstenbroodje* en bitterbal*.
- Vis zoals haring*, makreel*, paling* of een lekkerbekje*.
Dieetproducten uitklapper, klik om te openen
Als deze adviezen onvoldoende zijn om uw gewenste gewicht te bereiken, kan de diëtist u adviseren aanvullende energie- en/ of eiwitrijke dieet- producten te gebruiken. Er is een groot assortiment dieetproducten verkrijgbaar, zoals energierijke eiwitrijke drinkvoeding. De diëtist of arts kan u helpen bij het aanvragen van een machtiging voor de vergoeding door uw zorgverzekeraar.
Gewicht uitklapper, klik om te openen
Gewichtscontrole is meestal een goede manier om te zien of u voldoende energie uit uw voeding haalt. Houdt u vocht vast? Dan geeft het gewicht vaak een vertekend beeld van uw voedingstoestand. Houd hier rekening mee.
- Eén- of tweemaal per week wegen is genoeg.
- Weeg bij voorkeur op hetzelfde tijdstip en op dezelfde weegschaal.
- Wanneer uw gewicht gelijk blijft of stijgt, is de hoeveelheid gebruikte voeding voldoende.
- Daalt uw gewicht? De hoeveelheid voeding is dan (nog) niet voldoende.
Contact uitklapper, klik om te openen
Polikliniek Diëtetiek
Het secretariaat diëtetiek is op maandag t/m vrijdag van 8.00 - 12.15 uur en van 13.00 - 16.30 uur bereikbaar. Buiten de genoemde tijden kunt u een bericht inspreken op het antwoordapparaat of een mail sturen. Als u niet op de afgesproken tijd kunt komen, geef dit dan zo vroeg mogelijk aan ons door. Het secretariaat maakt dan een nieuwe afspraak met u. Het e-mailadres kan alleen gebruikt worden voor algemene vragen. In de e-mail mogen geen persoonlijke of medische gegevens staan, omdat e-mailen niet volledig privacy-veilig is.
Als patiënt van het UMC Utrecht hebt u toegang tot het patiëntportaal Mijn UMC Utrecht. U kunt via Mijn UMC Utrecht een bericht sturen naar uw diëtist. U krijgt dan binnen drie tot vijf werkdagen antwoord. U kunt inloggen in het Patiëntportaal Mijn UMC Utrecht met uw DigiD met sms-functie.