Bestraling

Radiotherapie is een medische behandeling met röntgenstraling, een radioactieve bron of een combinatie van deze twee. Een ander woord voor radiotherapie is bestraling. De behandeling is meestal gericht tegen kanker. Het doel van radiotherapie is dan om de kankercellen te doden.

Cellen beschadigen 

Met radiotherapie worden de cellen van een gezwel zó beschadigd dat ze zich niet verder kunnen delen, of dat hun stofwisseling ontregeld raakt. De kankercellen sterven dan af. 

Helaas raken gezonde cellen ook beschadigd. Deze gezonde cellen herstellen zich gelukkig beter dan kankercellen. Dat is een belangrijk verschil. Want zo kunnen we de kankercellen doden, terwijl de gezonde cellen zich weer herstellen.

Behandelplan

De specialist die u behandelt met bestraling is de radiotherapeut. De radiotherapeut bepaalt zorgvuldig welke plaats precies bestraald wordt en wat de dosis van de bestraling moet zijn. Deze dosis wordt meestal verdeeld over verschillende bestralingen. U wordt dus meerdere keren per week behandeld. De radiotherapeut berekent voor u hoeveel bestralingen u nodig hebt. Dat hangt af van de soort kanker die u hebt.

Curatieve radiotherapie

We kunnen radiotherapie toepassen om de kanker te genezen. Dat noemen we een 'curatieve behandeling'. Er zijn verschillende vormen:

• Adjuvante therapie Dit is radiotherapie ná een operatie. Met de bestraling proberen we niet-zichtbare uitzaaiingen of achtergebleven kankercellen te verwijderen.
• Neoadjuvante therapie Dit is radiotherapie vóór een operatie. Het doel hiervan is om de tumor te verkleinen. Hij kan dan makkelijker verwijderd worden door de chirurg.
• Complete behandeling Radiotherapie kan als complete behandeling worden gegeven. Dan moet de bestraling de tumor volledig vernietigen. Deze behandeling kan worden gegeven bij een beperkt aantal tumorsoorten. En alleen als er geen uitzaaiingen zijn buiten het bestralingsgebied.

Palliatieve radiotherapie

We passen radiotherapie ook toe bij patiënten die niet meer kunnen genezen. Dat heet een palliatieve behandeling. Bestraling kan bijvoorbeeld de tumorgroei remmen, waardoor uw pijnklachten verminderen. Ook kunnen we bloedingen die veroorzaakt worden door de tumor stoppen. Of ervoor zorgen dat de omliggende organen minder last hebben van de tumor. Palliatieve radiotherapie is vaak kortdurend. Het is zinvol, omdat de kwaliteit van het leven van de patiënt verbetert.

Voorbereiding uitklapper, klik om te openen

Intakegesprek 

Als uw specialist u doorverwijst voor radiotherapie, stuurt hij zelf een brief en de benodigde gegevens naar de afdeling radiotherapie. U krijgt een brief van de afdeling radiotherapie met daarin uw afspraak. Als u iemand wil meenemen naar het gesprek dan is hij of zij welkom! De radiotherapeut heeft met u en eventuele begeleider(s) een intakegesprek. Als dat nodig is, doet hij nog lichamelijk onderzoek. De radiotherapeut geeft u uitleg over de bestraling en de bijwerkingen die u (misschien) zult ondervinden. U kunt al uw vragen stellen.  

CT-scan 

Na het intakegesprek laat de radiotherapeut meestal een CT-scan maken. Met behulp van de CT-scan maken we een bestralingsplan. Er wordt vastgesteld wat er precies bestraald moet worden en hoe dat het beste gedaan kan worden. 

Tatoeagestipjes 

Direct na het maken van de CT-scan wordt een aantal tatoeagestipjes gezet. Deze markeringen op de huid zijn nodig bij het dagelijks instellen op het bestralingstoestel. Deze stipjes blijven altijd zichtbaar, maar vallen nauwelijks op doordat ze heel klein zijn. Als er een masker gemaakt wordt zijn de tatoeagestipjes niet nodig. De benodigde markeringen geven we dan met stift op het masker aan. 

MRI-scan 

Naast een CT-scan kan er ook een reden zijn voor het maken van een MRI-scan of een PET-scan. Dit gebeurt ook in het UMC Utrecht. De MRI-scan kan extra beeldinformatie opleveren die gebruikt wordt voor de juiste plaatsbepaling. Bij een MRI-scan wordt gebruik gemaakt van sterke magneetvelden. Het scannen duurt meestal langer dan bij een CT-scan. Uw radiotherapeut zal met u bespreken of dit bij u ook nodig is.

Tips voor het gesprek over de behandeling

Met deze aandachtspuntenlijst kunt u zich voorb...

Lees meer

Wat moet u meenemen?

Hebt u een afspraak in het UMC Utrecht of wordt...

Lees meer

Tijdens de behandeling uitklapper, klik om te openen

Er zijn verschillende soorten bestraling: 

Uitwendige bestraling 

Bij de meeste patiënten (9 van de 10) passen we uitwendige bestraling toe. Bij uitwendige bestraling komt de straling uit een bestralingstoestel. De tumor wordt door de huid heen bestraald. Een behandeling bestaat meestal uit een serie bestralingen. Het aantal bestralingen is afhankelijk van de soort en plaats van de tumor. Elke week worden drie tot vijf bestralingen gegeven. Voor uitwendige bestraling hoeft u niet opgenomen te worden in het ziekenhuis. De bestraling zelf duurt maar enkele minuten. Inclusief verkleden, het vinden van de juiste houding op de tafel en het instellen van het apparaat, bent u tien minuten tot een halfuur bezig met de behandeling. De radiotherapeut spreekt u één a twee keer tijdens de behandelingsperiode.   

Inwendige bestraling 

Bij inwendige bestraling (brachytherapie) vindt de bestraling van binnenuit plaats. We plaatsen dan radioactief materiaal in of bij de tumor. Inwendige bestraling passen we vooral toe op plaatsen die gemakkelijk te bereiken zijn, zoals bij bepaalde vormen van prostaatkanker, baarmoeder(hals)kanker en tumoren in het hoofd-halsgebied. Eerst brengen we tijdens een mini-operatie houdertjes in op de plaats waar er bestraald moet worden. Dat zijn holle buisjes, die weer vastzitten aan flexibele slangetjes. Deze worden aangesloten op een apparaat dat radioactiviteit via de slangetjes overbrengt naar de houdertjes in uw lichaam. Na de bestraling koppelen we het apparaat los en we verwijderen de houdertjes. U bent daarna vrij van straling. Of voor deze behandeling opname in het ziekenhuis nodig is, hangt af van de duur van de bestraling. 

Totale lichaamsbestraling 

Bij bepaalde vormen van kanker in het bloed of afweersysteem kan het nodig zijn om het hele lichaam te bestralen. Hiervoor gebruiken we een speciale stoel. U ligt hierbij dus niet op een behandeltafel. Deze stoel staat op een wat grotere afstand van het bestralingstoestel. Hiermee is het mogelijk om het hele lichaam in één keer te bestralen.

Na de behandeling uitklapper, klik om te openen

Vier tot zes weken na de laatste bestraling komt u op controle bij uw radiotherapeut. De controles gaan enkele jaren door. De ene keer is de controle bij uw verwijzend arts, de andere keer bij de radiotherapeut. Zij houden elkaar op de hoogte. Soms zijn er ook gecombineerde controles: dan is de radiotherapeut aanwezig op het spreekuur van uw behandelend arts.

Vervolg

Bestraling kan leiden tot bijwerkingen. Welke bijwerkingen ontstaan en hoeveel last u krijgt, staat vooraf niet vast. Dat is afhankelijk van de plaats van de bestraling en de hoeveelheid straling. De volgende klachten kunnen optreden:

• Bestraling leidt tot vermoeidheid.
• Verminderde eetlust. Voor meer informatie over voeding bij kanker verwijzen wij u naar de volgende website www.voedingenkankerinfo.nl
• Minder zin in seks.
• Haaruitval op plaats van bestraling: meestal is deze uitval tijdelijk, maar soms ook blijvend, afhankelijk van de hoeveelheid straling.
• Een rode en schilferige huid, soms kunnen ook blaren op de huid ontstaan.
• Bestraling in het hoofd/halsgebied heeft een droge mond als vervelende bijwerking. Het vergroot de kans op ontstekingen en aantasting van het gebit, verminderde smaak en geur, en pijn bij slikken.
• Bestraling van boven en/of onderbuik kan leiden tot misselijkheid, darmkrampen, verhoogde aandrang en slijmerige ontlasting.
• Bij vrouwen die bestraald moeten worden op de onderbuik ontstaat verlies van de eierstokfunctie en vervroegde overgang. Op de pagina vruchtbaarheid en kanker leest u welke maatregelen mogelijk zijn om de vruchtbaarheid zo goed mogelijk te behouden.
• Bij mannen kan bestraling van de onderbuik of liesregio verlies van de zaadproductie tot gevolg hebben. Mannen met een kinderwens kunnen voor het begin van de radiotherapie sperma laten invriezen.

Psychische gevolgen 

Naast de lichamelijke bijwerkingen kunt u ook psychische gevolgen ondervinden. Die zijn niet het gevolg van de bestraling. Ze hebben meer te maken met de spanning van de ziekte en de behandeling, de onzekerheid over de toekomst en de vermoeidheid. Dat is alles bij elkaar ook erg veel om te verwerken.

Bij het UMC Utrecht uitklapper, klik om te openen

Meer informatie

Bestraling

Scan de bovenstaande QR-code met uw telefoon om een video over dit onderwerp te bekijken. Of bekijk de video via:

Overige informatiebronnen

Meer informatie over radiotherapie, de bijwerkingen en wat hieraan gedaan kan worden kunt u ook vinden op de website Kanker.nl.

Ziektebeeld

We passen bestraling toe bij verschillende vormen van kanker. 

Wachttijden uitklapper, klik om te openen

Meer weten uitklapper, klik om te openen

In het geval dat u of uw kind deze behandeling ondergaat, kunt u onder ‘Afspraken’ in het patiëntportaal Mijn UMC Utrecht praktische informatie over de afspraak vinden.

Naar Mijn UMC Utrecht

Zorgkosten

Contact uitklapper, klik om te openen

De afdeling is bereikbaar op werkdagen van 8.00 - 17.30 uur.